EEN PRACHTIG GESPREK MET HANS FUCHS
Voor iedereen die van onderwijs houdt raad ik aan deze podcast te beluisteren.
Een prachtig gesprek van Jan Jaap Lubeek met Hans Fuchs, toen nog (opname juni 2021) directeur bestuurder bij OBSH (Openbare basisscholen Helmond) voor de podcast Leve het Onderwijs. Hans Fuchs is een inspirerende leider. Van de Dalai Lama heeft hij geleerd dat het geen zin heeft om te zoeken naar de zin van leven. Je wordt geboren en je gaat weer dood. In de tussentijd moet je geluk zoeken, zonder dat het ten koste gaat van een ander. De aandacht voor het ‘ik’, maar altijd in relatie tot ‘wij’.
Jouw geluk is onze motivatie
In het koersplan van de OBSH is de bedoeling van het onderwijs op deze scholen in de kern samengevat tot: ‘Jouw geluk is onze motivatie’. Fuchs houdt z’n collega’s voor om te stoppen met zaken waar kinderen ongelukkig van worden. Vervolgens moet de professional zelf bedenken wat beter is. Heel bewust bezig zijn met wat je doet. Fuchs spreekt op meerdere plekken in het gesprek ‘de bedoeling van onderwijs’ aan. In Nederland bestaat geen generieke opvatting over het doel van onderwijs. Dat geeft vrij spel aan opdrachten, formats, protocollen, regels en voorschriften. Op de scholen van Fuchs is bedoeling duidelijk gemaakt met de reeds genoemd kernwaarde: ‘Jouw geluk is onze motivatie. Later in het interview illustreert hij dat mooi: je hoeft kinderen niet te motiveren als je ze in goede omstandigheden zet. Je moet kinderen motiveren als ze iets moeten doen dat hun niet interesseert. Maar hoe zie je geluk bij kinderen? Dat zie je aan stralende ogen van kinderen, aan gemotiveerd werken en gedragsverandering. Anders zie je externaliserend en druk gedrag.
Inspirerend leiderschap
Het inspirerende leiderschap van Fuchs betekent veel aandacht besteden aan de pedagogische opdracht van de scholen. Elkaar meenemen, veel met elkaar in gesprek zijn over wat we doen en moeten doen. Iedere situatie vergt ander onderwijs. Hierbij speelt ‘vertrouwen’ tegenover ‘controle’ een belangrijke rol. Bij controle ligt de norm bij een ander, bij vertrouwen ligt dat bij scholen en medewerkers zelf. Dus wil Fuchs graag af van veel wet- en regelgeving. Maar vanuit het ministerie en de Inspectie wordt ook steeds meer aandacht besteed aan vertrouwen geven aan het veld? Dat zijn zeker prachtige teksten, maar ons onderwijssysteem zit vol met rigide systemen. Kijk naar hoe er wordt omgegaan met het NPO (Nationaal Programma Onderwijs). Redenerend vanuit de bedoeling van onderwijs is alles wat wij doen goed. Maar wat gebeurt er? Er komen methodieken, protocollen, formats, richtlijnen, criteria enz. En daar zit allemaal wantrouwen achter en denken in problemen.
Twee prachtige voorbeeldprojecten
Hans Fuchs toont zijn inspirerende leiderschap aan de hand van twee prachtige projecten: het verzoek van die gemeente om in 2020 iets te doen in het kader van 75 jaar bevrijding. Het thema werd: Oorlog in mijn stad. In dat project is een loods gehuurd waarin allerlei spullen konden uitgestald, die de kinderen nodig hadden voor hun deelprojecten. Kinderen in die ruimte veranderde. Sommige waren blij om zo nu dan door de hele ruimte te kunnen rennen. Iedereen was gemotiveerd bezig. Er is een foto college gemaakt met ondersteuning van een fotojournalist. En nog veel meer. Het tweede project werd Burgerschap. De verhaallijn kwam uit het brein van Fuchs. Het idee van de verhaallijn was van een ruimteschip met een geluksmeter aan boord. Die stond gevaarlijk dicht bij rood. Bij rood ontploft het ruimteschip. De bemanning gaat langs 11 planeten waar ze nuttige kennis kunnen ophalen over democratie, inclusiviteit, gender enz. Acht culturele instellingen hebben geholpen. Uiteindelijke resultaat: een onvergetelijke ervaring, veel nieuwe kennis opgedaan en veel samengewerkt. Was er ook kritiek op dit soort intensieve projecten. Ja, vanuit de problemen met de lessentabel. Vaak trekt dat weg bij het zien van de resultaten en weer een intensief gesprek over de bedoeling van het onderwijs.
Denken in processen die ontwikkeling stimuleren
Passend bij de bedoeling van het onderwijs noemde Hans Fuch nog een gevleugelde uitspraak van zijn oud-hoogleraar Dolf van den Berg uit 1992: ‘We moeten niet denken in vaste schoolprogramma’s en structuren, maar in processen die ontwikkeling stimuleren’. Dit gebeurt nog steeds onvoldoende in het huidige onderwijs, volgens Fuchs. Voor de bedoeling van het onderwijs als leidend principe hebben we anders opgeleide leerkrachten nodig. Ze worden nu te weinig voorbereid om vragen te leren stellen. De opleidingen zijn erop gericht om zo snel leraren in te zetten in het huidige systeem. Ze worden trucjes aangeleerd, die direct in de klas kunnen worden uitgevoerd. Dat moet anders.
Ik heb misschien al te veel geschreven over het interview, maar de interview kun je prima twee lezen en beluisteren. Een podcast luisteren is heerlijk tijdens wandelen, fietsen of tijdens het uitvoeren van klusjes. Beluister deze podcast: https://spoti.fi/3wFM9pv
Michiel Verbeek