Paniek in de tent. De eerste Doorstroomtoets gooit de vaste doorstroompercentages naar het voortgezet onderwijs helemaal in de war. Vmbo en Praktijkscholen verwachten 20% tot 50% minder leerlingen volgens eerste berichten. Maak van een nood een deugd. Kies voor meer ontwikkelingsgericht onderwijs om teleurstellingen van jongeren te voorkomen. 

Leerlingen van groep 8 van de basisschool krijgen allemaal een advies van de school mee. Die adviezen zijn vaak gebaseerd op testresultaten van een aantal jaren. Die komen voort uit het Leerlingvolgsysteem. Dat systeem is zeer waarschijnlijk gebaseerd op de oude eindtoets. Vanuit het proefschrift van Karen Heij weten we dat de 20% hoogste scores op de oude Eindtoets een advies vwo krijgt. De laagste 50% krijgt het advies vmbo en de 30% daartussen in havo. De verplichte Eindtoets is afgeschaft en vervangen door de Doorstroomtoets. Leerlingen die op basis van de Doorstroomtoets een hoger advies hadden gekregen, mogen het lagere schooladvies naast zich neerleggen. Blijkbaar is er behoorlijk goed gescoord op de Doorstroomtoets. Veel leerlingen mogen nu hun advies van de school naar boven bijstellen. De strakke indeling 20% vwo, 50% vmbo en 30% havo gaat op de helling.

In Trouw van 25 april 2024 staat een artikel over de paniek bij vmbo en praktijkscholen: ‘Middelbare scholen zien een forse daling in het aantal aanmeldingen voor het vmbo en praktijkonderwijs. Volgens hen hebben leerlingen in groep acht veel vaker een havo-advies of een gemengd havo-vmbo-advies gehad, en kiezen ze voor de havo.’ Het artikel vervolgt met: ‘Wij maken ons grote zorgen over het welbevinden van deze leerlingen’, zegt Arjen Daelmans, voorzitter van de Stichting Platforms vmbo. ‘Als blijkt dat zij het niet redden, krijgt hun zelfvertrouwen een knauw. Zij moeten misschien na een of twee jaar van school wisselen.’ In het artikel komt ook Henk Hagoort (voorzitter VO-raad) aan het woord: ‘Mogelijk zeggen mensen nu: Zie je wel, de adviezen waren te laag en dit is een correctie. Maar wij zijn bang dat er nu leerlingen op een plek belanden die niet bij hen past. Op een brede school is het minder erg om tussentijds van richting te veranderen, maar veel leerlingen gaan niet naar een brede school. Voor hen betekent wisselen van school ook vaak: een faalervaring, en andere vrienden moeten maken.’

Tijd voor omdenken

De reacties op de verrassende cijfers van de Doorstroomtoets getuigen niet van een hoog verwachtingspatroon van leerlingen. Het bevestigt de gedachte dat door de vroege selectie in Nederland jongeren vast komen te zitten in een hokje waar ze niet zo makkelijk uitkomen. Je kunt als school die veel meer aanmeldingen krijgt ook de uitdaging zien om meer werk te maken van ontwikkelingsgericht onderwijs. Dat betekent de leerprogramma’s beter afstemmen op de competenties van individuele leerlingen. Maak serieus werk van de Zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan. Organiseer het onderwijs vanuit drie basisbehoeftes: autonomie, competentie en verbondenheid. Komop scholen, pak deze handschoen op en haal het beste naar boven van iedere leerling!

Michiel Verbeek