Op 19 maart 2025 was er een debat in de Balie met als titel: Wie leidt ons onderwijs? Het debat werd mede mogelijk gemaakt door het Mathematisch Instituut van Sezgin Cihangir. Dat was te merken aan de gasten en de toon van de discussie. 

Het was een bijeenkomst waar flink geklaagd werd over de daling van de kwaliteit van het onderwijs aan de hand van het Pisa rapport 2022. Dit is al zo vaak gedaan. Jammer dat er niet geïnventariseerd is wat er al allemaal verbeterd is na het Pisa rapport.

De bekende economie docent, publicist en collega van Cihangir in de stichting Meer leren op school en Red het Onderwijs, Ton van Haperen, was een van de hoofdgasten. In het tweede panelgesprek kwam Cihangir zelf aan het woord samen met twee gelijkgezinden: Andrea Niemarkt, interim schoolbestuurder en Elard Pijnaken, onderwijsadviseur. Voor het broodnodige andere geluid mocht Alexander Rinnooy-Kan zorgen. Hij is hoogleraar Economie aan de Universiteit van Amsterdam, oud-voorzitter van de SER en VNO-NCW, voormalig senator voor D66 en hij was voorzitter van twee Staatscommissies over het leraarschap.

Meer voeden van beeldvorming dan analyse

Waarom kunnen we de daling van de kwaliteit van het onderwijs niet oplossen was de vraag van de gespreksleidster? Ton van Haperen mocht aftrappen. ‘Het gaat niet om het niveau, maar om de beweging in het onderwijs. Als we daar niet snel iets aan doen, dan vrees ik de ‘man met de kettingzaag’. Verwijzend naar de Argentijnse president Javier Milei, die in de verkiezingsstrijd de overheid te lijf wilde gaan met de kettingzaag en nu als president flink bezuinigt en saneert. Ingrijpen moet van de overheid komen want de sector heeft geen zelfreinigend vermogen, volgens Van Haperen. Alexander Rinnooy-Kan ziet als een belangrijke verklarende factor van de daling van de kwaliteit van het onderwijs de lage organisatiegraad van leraren. Er had al lang een lerarenregister moeten zijn, zodat er systematisch door leraren aan hun eigen ontwikkeling wordt gewerkt. Advocaten en zorgmedewerkers moeten voor hun registratie jaarlijks cursussen en trainingen volgen om hun kennis op peil te houden. Waarom leraren niet? 

Verklaringen voor de daling in de Pisa scores

Rinnooy-Kan constateerde dat er geen goede analyse is gemaakt van de neergang in de Pisa scores. Waarom stelt het kabinet niet drie experts aan om die analyse te maken en met een plan van aanpak te komen? Rinnooy-Kan heeft gelijk dat er niet één gezaghebbend onderzoek heeft plaatsgevonden naar de oorzaken van de daling in de Pisa scores, maar er zijn wel degelijk een aantal verklaringen genoemd in het rapport zelf en in diverse andere rapporten. Die verklaringen zijn: 1. De impact van Corona. In vrijwel alle landen is er sprake van een daling bij rekenen en leesvaardigheid. In Nederland waren de dalingen wat scherper. In Nederland zijn de schoolsluitingen langer geweest dan in andere Europese landen. 2. Er hebben curriculumwijzigingen plaatsgevonden met als gevolg een minder goede aansluiting op de onderwerpen in de Pisa testen. 3. In Nederland wordt de dalende score voor leesvaardigheid gekoppeld aan dalend leesplezier. Dat is niet zo raar als je ziet dat op de basisschool heel veel meesters en juffen rondlopen die zelf niet lezen en dus ook geen leesplezier kunnen voorleven en leerlingen dus ook niet goed kunnen adviseren en inspireren om bepaalde boeken te gaan lezen. Leesvaardigheid staat of valt bij leesplezier. En als het leesplezier onvoldoende wordt voorgeleefd, dan blijft alleen het technisch lezen over met de vermaledijde signaalwoorden en dat soort leesplezier ondermijnende ongein. Zonder leesplezier komen veel leerlingen het voortgezet onderwijs binnen. 4. Het niveau van rekenen gaat vooral op het vmbo achteruit ten opzichte van einde basisschool door onvoldoende herhaling. 5. Pas na de Pisa test is de focus op basisvaardigheden geïntensiveerd. 6. Het ‘low-stake’ effect. Nederlandse leerlingen zijn erg gefocust op cijfers. Pas als ze er een cijfer voor wordt gegeven vindt er inspanning plaats. Een Pisa test levert geen cijfer op voor het eigen rapport. Minder belang, minder inspanning, minder serieus genomen. 7. De ontwikkeling van de sociale media en de digitale afleiding. We kennen allemaal de enorme aantrekkingskracht van TikTok filmpjes. De groei van het schermkijken neemt leestijd over. Goed te realiseren dat TikTok er in 2018 nog niet was en in 2022 volop. 8. Het lerarentekort en de werkdruk voor leraren. 9. Groeiende kansenongelijkheid en er wordt teveel overgelaten aan de vermeende zelfredzaamheid van leerlingen. Leerlingen hebben meer begeleiding en ondersteuning nodig!

Middenschool

Alexander Rinnooy-Kan had nog een puntje dat uit de toon viel in het debat: een pleidooi voor de Middenschool en de keuze voor vervolgonderwijs niet rond 12 jaar, maar rond 15 jaar. ‘Bijna nergens op de wereld gebeurt dat zo vroeg als in Nederland’, aldus Rinnooy-Kan. Het idee van de verlengde brugklas kreeg verder geen aandacht. Paste niet goed in de klaagzang over de dalende kwaliteit van het onderwijs.

Problemen zijn begonnen in 1980

Volgens Ton van Haperen ligt de oorsprong van de huidige problemen in de jaren tachtig. Overdracht van bevoegdheden naar schoolbesturen en de ontwikkeling naar een enorme diversiteit van lesgeven. Leraren zijn volledig autonoom. Dat komt allemaal door slecht overheidsbeleid. Lesgeven is volgens Van Haperen heel eenvoudig: zoals een kind leren oversteken. Je legt uit als docent, de leerlingen doen het na en oefenen een paar keer. Dat leraren zo autonoom zijn zal menig leraar betwisten. Vooral veel jonge leraren ervaren juist een gebrek aan autonomie door het vastzitten aan de methode die is voorgeschreven op school. Van Haperen kreeg met zijn pleidooi voor meer regie vanuit Den Haag steun van Alexander Rinnooy-Kan. Het zelf kiezen van een eindtoets basisschool moet stoppen. Eén toets voor alle basisschool kinderen was zijn pleidooi. Er zouden alleen evidence-based methodes gebruikt mogen worden. Ton van Haperen ging vervolgens nog een stapje verder: er moet een nationale lesmethode komen met toetsen erbij. Rinnooy-Kan had nog een ergernis te delen: de krankzinnige hoeveelheid wegen naar het leraarschap. Er zijn meer dan 300 wegen die leiden tot het leraarschap. Alle klachten bij elkaar opgeteld leverde voor Ton van Haperen de conclusie op die hij in zijn boek Het bezwaar van de leraar ook al trok: een bom op het huidige onderwijsstelsel en opnieuw beginnen. 

Selectief winkelen in cijfers

Het gesprek met Sezgin Cihangir en geloofsgenoten Andrea Niemarkt en Elard Pijnaken leverde ook een bekend verhaal op. Het onderwijs leidt aan een familiecultuur. Het gemis aan leiderschap was een regelrechte promotie van interimmer Niemarkt. Sezgin Cihangir bleef ook voor eigen parochie preken. Er is onvoldoende focus op de elementaire vaardigheden rekenen en taal. Maar gelukkig heeft zijn mathematisch instituut daar een oplossing voor. En toen werd voor de zoveelste keer het onjuiste beeld van de 33% score van de 15-jarigen ten tonele gevoed. In het Pisa rapport staat dat 33% van de 15-jarigen onvoldoende scoort op leesvaardigheid en daarmee het risico loopt op laaggeletterdheid. Dit is niet dramatisch genoeg in de beeldvorming, dus kwam Sezgin Cihangir met 33% van de 15-jarigen in Nederland is analfabeet. Cihangir ging nog even door met selectief winkelen in de cijfers. De landelijke doelstelling voor leesvaardigheid en rekenen aan het einde van de basisschool is dat 85% van de leerlingen niveau 1F haalt. In 2023 scoort 92,6% van alle basisschoolleerlingen 1F op rekenen en 97,4% op taal. De basisschoolleerlingen worden op behoorlijk niveau overgedragen aan het voortgezet onderwijs. Die cijfers passen Cihangir niet. Er is ook nog een landelijk streefdoel en dat is 65% van de leerlingen einde basisschool halen niveau 2F. Voor rekenen wordt dat niet gehaald, voor taal wel. Zo beroerd is het dus helemaal niet! Maar Sezgin Cihangir vertaalt deze cijfers als 50% van de basisschoolleerlingen kan niet rekenen! En het wordt als zoete koek geslikt. Voor een oprecht beeld van de Pisa scores verwijs ik graag naar dit artikel: https://www.michielverbeek.nl/berichten/zijn-de-pisa-resultaten-echt-rampzalig/

Geen oog voor de echte problemen in het onderwijs

Uit de zaal kwam nog een opmerking van Anna Bosman, de partner van Ton van Haperen en Sezgin Cihangir in de stichting Meer leren op school dat de kwaliteit van de Pabo omhoog moet. Een andere bezoeker vroeg aandacht voor Artificiële Intelligentie (AI). Wat is goed onderwijs in het AI tijdperk? Blijkbaar te ingewikkeld voor de gesprekspartners. Andrea Niemarkt antwoordde met: ‘eerst rekenen en taal’. Over leiderschap gesproken!

Deze onderwijsavond was een staaltje leeglopen met bekende stokpaardjes. Geen aandacht voor AI, geen oog voor de vele thuiszitters en uitzitters, geen aandacht voor de internationale ontwikkeling van Whole Child Development, geen oog voor wetenschappelijke inzichten over leren en de consequenties daarvan voor het onderwijs, geen oog voor de veranderende behoeftes van leerlingen, geen oog voor de vraag naar andere competenties vanuit bedrijven. Leerlingen moeten goed luisteren naar de leraar en gewoon door de hoepels springen die voorgehouden worden, toetsen maken en dan ligt het diploma voor je klaar.  

Michiel Verbeek