De Onderwijsraad heeft een advies afgeleverd over het lerarentekort. Er zijn volgens de Raad eigenlijk maar twee oplossingsrichtingen: onderwijstijd aanpassen of anders organiseren. In de media ging de meeste aandacht uit naar het eerste, terwijl de tweede de enige echte oplossing is. Maar dan moet het wel met meer inspiratie en creativiteit uitgewerkt worden.

Al 30 jaar wordt het onderwijsveld getrakteerd op rapporten over het lerarentekort. Zonder noemenswaardige oplossingen. De aantrekkelijkheid van het beroep is voor veel potentiële leraren niet groot en er is veel concurrentie op de arbeidsmarkt. De huidige inspanningen gericht op zij-instromers, aanboren van de stille reserve en verbeteringen van beloning en carrièreperspectief hebben onvoldoende soelaas geboden. In 2022 was het tekort 9.700 fte. Dit is 9,5% van het totaal aantal leraren. In 2021 was dat 9,1%. In de grote steden is het probleem veel groter. Met de erkenning van een structureel probleem in het rapport Schaarste schuurt komen er nieuwe kansen in zicht.

De controle modus

Het lijkt erop dat de Onderwijsraad het rapport met een zwaar gemoed heeft geschreven. De oproep tot solidariteit en een rechtvaardige verdeling van de pijn getuigen hiervan. Het had ook geschreven kunnen worden met een optimistische blik om eindelijk een aantal hardnekkige problemen in het onderwijs integraal aan te pakken: werkdruk docenten, motivatie leerlingen, samenwerking docententeams, vroegtijdige uitval jonge docenten, inspelen op grote maatschappelijke ontwikkelingen, feedback op individuele ontwikkeling en groei in plaats van selectie en onderlinge competitie. De Onderwijsraad ziet eigenlijk maar twee oplossingsrichtingen voor het structurele lerarentekort: vermindering onderwijstijd in combinatie met aanpassing onderwijsaanbod en anders organiseren. De uitwerking van de eerste oplossing komt eigenlijk ook neer op anders organiseren. De optie van vier in plaats van vijf lesdagen zou aangevuld moeten worden met een verlengde schooldag met buitenschoolse activiteiten. Komt zo’n aanvullend programma er niet, dan kunnen ouders met geld de vrijgekomen tijd invullen met bijles, toetstraining en leuke culturele uitjes. De kloof tussen kinderen van ouders met een goede opleiding en geld wordt nog groter ten opzichte van kinderen met ouders die dat niet hebben. Dat is onaanvaardbaar. De andere oplossing is anders organiseren. Het kan veel energie opleveren en biedt ruimte voor creativiteit. Helaas tempert de Onderwijsraad dat onmiddellijk met de controle modus. De Onderwijsraad roept de Rijksoverheid op om een kader te ontwikkelen met betrekking tot de inzetbaarheid en bevoegdheid van anderen dan bevoegde docenten. Zo kun je interessante uitdagingen op voorhand ontmoedigen. De Onderwijsraad sombert vervolgens nog even door over digitale technologie. Ook die ontwikkeling kun je beter omarmen.

Nieuwe kansen

Anders organiseren biedt de kans voor docenten en schoolleiders om met elkaar na te denken over de impact die ze willen hebben op leerlingen in de eigen school. Wat willen we ze meegeven om ‘in de wereld te komen’? Wat is de nieuwste wetenschappelijke kennis over leren? Hoe kunnen kwalificatie, socialisatie en subjectificatie in samenhang waargemaakt worden in onze school? Hoe gaat de samenwerking tussen bevoegde docenten en de andere professionals en ondersteuners? Programma’s op het gebied van muziek, kunnen ingevuld worden door muzikanten. Een programma over ondernemerschap zou heel goed verzorgd kunnen worden door sociale ondernemers. Op het gebied van digitalisering is een grote transformatie gaande, waar veel docenten zich nog onvoldoende in hebben kunnen verdiepen. Denk aan AI (Artificiële Intelligentie). Ook op dit terrein zou het verbinden van een groep specialisten en AI-studenten nuttig zijn voor leerlingen, maar ook zeer inspirerend voor docenten. Op het gebied van kunst & cultuur is het in school halen van kunstenaars een verrijking voor leerlingen en docenten. Op het gebied van sport ligt er een mooie uitdaging om samen op te trekken met locale sportclubs. Op die manier kunnen meer professionele trainers gefinancierd worden. Behalve andere professionals de school in halen vraagt anders organiseren om ook veel meer leerprocessen in te richten buiten de school. 

Scholen hebben geen kader nodig van de Rijksoverheid voor alle niet onderwijsbevoegde medewerkers, maar tijd, ruimte en geld om voor de eigen school anders organiseren te doordenken en vorm te geven. Ik hoop dat de nieuwe minister voor PO en VO de belangrijke aanbeveling uit het rapport van de IBO-werkgroep overneemt: pas op met van alles van buitenaf op de scholen af te vuren, maar ondersteun scholen bij capacity building. Laat scholen vanuit eigen visies en waarden hun onderwijs vormgeven. Laat scholen dat beschrijven, deel de kennis en scherp als overheid normen aan voor scholen op basis van best practices.

Taskforce Ontwikkelingsgericht Onderwijs

De leden van de Taskforce Ontwikkelingsgericht Onderwijs denken al heel lang na over beter onderwijs. De Taskforce heeft plannen ontwikkeld die goed passen in anders organiseren. De vorige minister voor het PO en het VO wilde z’n vingers niet branden aan een stelselherziening. Dat is begrijpelijk omdat de kans groot is dat je daarmee alle tegenkrachten mobiliseert met als gevolg dat we geen stap verder komen. Een kansrijkere weg is ruimte maken voor experimenten. Veel kinderen en jongeren lopen vast in het huidige onderwijs en we vermorsen teveel talent van jongeren die straks de samenleving moeten dragen. Het structurele lerarentekort is een uitgelezen kans om het anders organiseren een kans te geven. De plannen liggen klaar.

Michiel Verbeek, oud-docent en auteur van Wie durft deze school aan?