Schrijnende verhalen in de Jeugdzorgtapes, maar ook een mogelijke oplossing

In de eerste aflevering van de Jeugdzorgtapes kwamen een aantal schrijnende voorbeelden langs. Van jongeren die bij gebrek aan passende jeugdopvang in een jeugdgevangenis terecht zijn gekomen, misbruikt zijn en je zag gezichten bij verhalen van een zwerftocht langs 21 instellingen en 200 begeleiders/verplegers. Driekwart van de jongeren in een gesloten inrichting komt er slechter uit dan toen ze er in gingen! Een van de geportretteerde jongeren gaf een weg aan uit de ellende van de gesloten inrichting: meer gezinsvervangende jeugdhuizen.

In de documentaire Jeugdzorgtapes van Jojanneke van den Berg uitgezonden door de EO op NPO3, werd de decentralisatie van Jeugdzorg naar de gemeenten in 2015 als medeschuldige aangewezen. In 2015 werden alle onderdelen van jeugdzorg (ondersteuning, jeugdbescherming en jeugdreclassering) gedecentraliseerd naar gemeenten met alle budgetten die er toen voor jeugdzorg beschikbaar waren. In de loop van de jaren zou de Rijksbijdrage verlaagd worden, omdat men ervan uitging dat gemeenten de jeugdzorg efficiënter kon uitvoeren door de combinatie met de infrastructuur van sociale basisvoorzieningen en de Wmo (Wet Maatschappelijke Ondersteuning). Ik was in die jaren wethouder Sociaal Domein. Van het begin af aan heb ik het vreemd gevonden dat ‘behandeling’ in de jeugdzorg naar de gemeente werd gedecentraliseerd en niet onder gebracht werd bij de Zvw (Zorgverzekeringswet). Bij ‘behandeling’ gaat het om het medische spoor. Dat past beter in de Zvw. Net als bij de Wmo is het onderdeel ondersteuning en lichte zorg bij de gemeente ondergebracht, maar geen medische onderdelen. Een grote weeffout waar in de discussies over jeugdzorg, vreemd genoeg, nauwelijks over gesproken wordt.

Cijfers Zorg voor jeugd in 2016 en 2020

Zou er in de jeugdzorgcijfers duidelijke verschillen te zien zijn vlak na de decentralisatie (2016) en 2020 (het meest recente jaar waarover Jeugdzorg Nederland cijfers heeft gepubliceerd)? De cijfers laten geen grote verschillen zien. De percentages zijn misschien niet schokkend, maar de aantallen waren en zijn erg hoog. In de documentaire werd het cijfer van 43.000 kinderen en jongeren in een gesloten verblijf genoemd. Hier de cijfers van Jeugdzorg Nederland van 2016 en 2020:

Afbrokkeling van gespecialiseerde jeugdhulp

Voor de gemeenten was de ondersteuning en lichte jeugdzorg goed te integreren in de hele organisatie van het sociaal domein. De inkoop van de grote hoeveelheid aanbieders was vooral bij samenwerkende gemeenten goed te doen. De grote problemen zaten bij de inkoop van trajecten waarvan geen einddatum vooraf van kon worden afgesproken en dure gesloten plekken. De betreffende aanbieders moesten zekerheid hebben over de inkoop van plekken om hun gebouwen te kunnen financieren, hun medische staf in stand te houden en te innoveren. Gemeenten hebben de neiging die dure plekken alleen in te kopen als er daadwerkelijk een kandidaat voor is. Dit afstemmingsprobleem heeft er voor gezorgd dat jeugdhulpaanbieders hun deuren hebben moeten sluiten. De jongeren die het hardste gespecialiseerde jeugdhulp nodig hebben komen het slechtste aan hun trekken. Terwijl voor de lichtere jeugdzorg een groot palet aan mogelijkheden is ontstaan. Het is goed dat het Rijk als systeemverantwoordelijke een deel van de regie voor de jeugdhulp naar zich toe gaat trekken. Het Rijk moet zorgen voor de instandhouding en ontwikkeling van de zeer gespecialiseerde opvang plekken. Op Nationaal niveau is dat makkelijker dan op gemeentelijk of regionaal verband.  

De verhalen

De verhalen uit de Jeugdzorgtapes van Jamie, Doke, Nando en Elie waren heel verschillend, maar allemaal schrijnend. Elie kondigde haar euthanasietraject aan, omdat ze het leven niet meer aan kan. Daar heeft de uitvoering van de jeugdhulp aan bijgedragen. Je mag het geen ‘jeugdhulp’ noemen met zo’n uitkomst. Omdat er geen adequate opvang was in een jeugdtehuis, kreeg Elie een plek in de jeugdgevangenis met een bijpassend gevangenisregime. Je hebt hulp nodig en je krijgt een isoleercel en een gevangenis. Je kunt er met je verstand niet bij dat dit in Nederland gebeurt. Het verhaal van Doke en haar moeder was erg verwarrend. Je zou zeggen dat Doke verlost zou willen worden van haar moeder door de vele ruzies, maar dat is niet zo. En toch wilde jeugdbescherming Doke weghalen bij haar moeder. Om dat te voorkomen zijn ze samen gevlucht. Ben je 15 jaar en moet je met je moeder op de vlucht voor Jeugdbescherming! Als je dit verhaal hoort dan lijkt een intensief ondersteuningsprogramma voor moeder en dochter veel logischer dan ze tegen hun wil uit elkaar halen.Jamie is vanaf z’n vierde in een gesloten instelling. Nu is hij 17. Al die tijd nooit meer zijn moeder gezien. Hij snakt naar vrije in- en uitloop. Nando is ook vanaf zijn vierde uit huis geplaatst. Hij wordt binnenkort 18. Hij heeft 21 instellingen gehad en ruim 200 begeleiders/verplegers. Nando is de dupe geworden van de decentralisatie. Hij wilde graag naar een gezinshuis, maar zijn gemeente had geen contract met die instelling. Dus ging het niet door! Voor Nando is het gezinshuis een mooie vervanger voor al die plekken waar jongeren alleen maar slechter uitkomen dan dat ze er in gaan. In de cijfers hierboven valt dat onder ‘andersoortige gezinsgerichte jeugdhulp’. Als die opvang betere resultaten biedt, dan wordt het hoog tijd dat dit aanbod wordt uitgebreid. Ook al is die oplossing duurder. Die jongeren in de knel verdienen het.  

Michiel Verbeek, wethouder Sociaal Domein van 2014-2019

12 april 2022