Om de leesvaardigheid van Nederlandse scholieren omhoog te krijgen moeten leraren leesplezier voorleven!

Het beeld dat een kwart van de 15-jarigen in Nederland laaggeletterd tot bijna analfabeet is, is hardnekkig, maar klopt niet. Reden om contact op te nemen met PISA-Nederland en het rapport nog een keer te lezen op zoek naar handelingsperspectief voor leraren. 

Leesvaardigheid onder 15-jarigen

De Inspectie van het Onderwijs heeft in het Inspectierapport over 2021 opgeschreven dat op basis van het PISA rapport 2018 een kwart van de 15-jarigen het risico loopt op laaggeletterdheid. Dit gegeven werd in het navertellen en doorvertellen al snel 25% van 15-jarigen is zo’n beetje analfabeet. Politici, influencers, columnisten, journalisten, docenten en vermeende deskundigen roepen vervolgens dat het onderwijs dramatisch achteruitgaat. Omdat het beeld in de media niet genuanceerd wordt heb ik PISA Nederland gemaild. Met het volgende bericht: ‘In het Pisa rapport 2018 kunnen we lezen dat de leesvaardigheid van de 15-jarigen achteruit is gegaan van 513 in 2003 naar 485 in 2018. Daarmee zit Nederland zelfs iets onder het Oeso gemiddelde van 489. Op Rekenen/Wiskunde en Natuurwetenschappen scoort Nederland boven het Oeso gemiddelde. Het PISA rapport 2018 wordt in de media door politici, journalisten, docenten en wetenschappers aangehaald om te bewijzen dat het heel slecht gaat met het Nederlandse onderwijs. Zelfs in een motie van de Tweede Kamer stond het volgende: ‘constaterende dat volgens Oeso-onderzoek 24% van de 15-jarigen dusdanig laaggeletterd is dat zij niet voldoende kunnen meekomen in de maatschappij’. Volgens mij staat dit helemaal niet in het rapport. Sterker nog daarin staat dat ‘onvoldoende geletterd’ iets anders is dan laaggeletterd, laat staan analfabeet. De Inspectie Onderwijs heeft in haar flyer over het rapport geschreven dat 1 op 4 van de 15-jarigen het risico op laaggeletterdheid loopt. Volgens de stichting Lezen en Schrijven heeft 18% van de groep 16 jaar en ouder moeite met lezen en schrijven. Dan is het toch niet logisch dat 25% van de 15-jarigen laaggeletterd is. Vervolgens geeft de stichting aan dat er geen sprake kan zijn van ongeletterdheid bij jongeren, omdat ze nog tijd genoeg hebben om geletterd te worden. Mijn conclusie uit het PISA rapport over leesvaardigheid is dat leerlingen van het Vwo en de Havo ruim voldoende scoren en dat geldt ook voor 2/3 deel van Vmbo G/TL. Vooral bij het Praktijkonderwijs (Pro) en Vmbo Basis en Vmbo Kader zit een substantieel deel van de leerlingen op of onder niveau 1. De conclusie dat het heel slecht gesteld is met de leesvaardigheid van Nederlandse leerlingen is onzin. Voor Vmbo Kader en Basis ligt er een opdracht om alle leerlingen op niveau 2 te krijgen. De grootste groep laagscoorders zijn leerlingen in het Praktijkonderwijs. Is het logisch om deze groep langs dezelfde meetlat te leggen als leerlingen van de Havo en het Vwo? Mij lijkt van niet! 

Joyce Gubbels van het PISA Nederland onderzoek reageerde op mijn mail als volgt: ‘De reden dat wij in het PISA-rapport niet spreken van laaggeletterdheid komt overeen met wat u stelt op uw website: Op kinderen (ook jongeren van 15 jaar) is de term laaggeletterd niet van toepassing. Om die reden spreken wij van een risico op laaggeletterdheid. De PISA-niveaus zijn niet één-op-één te vergelijken met de Nederlandse referentieniveaus. Het PISA-niveau 2 is nodig om te kunnen functioneren in de maatschappij en 24% van de Nederlandse leerlingen haalt dat niveau niet. Uitgesplitst naar schooltype laat de data zien dat 1% van de Vwo-leerlingen, 5% van de Havo leerlingen, 23% van de Vmbo gl/tl-leerlingen, 47% van de Vmbo-kb leerlingen, 67% van de Vmbo-bb leerlingen en 86% van de Pro-leerlingen niveau 2 niet haalt. Eigenlijk zou 100% van de leerlingen dit niveau moeten halen, dus ik vind dat deze cijfers in combinatie met de algehele achteruitgang in leesvaardigheid wel degelijk reden zijn tot zorgen. Met uw laatste stelling dat interventies ter verbetering en voorkomen van laaggeletterdheid vooral gericht moeten worden op Pro- en Vmbo-leerlingen ben ik het echter wel eens’.

Nog een paar interessante uitkomsten uit het PISA rapport

Leerlingen uit Nederland scoorden als hoogste op kennis van leerstrategieën voor het beoordelen van de geloofwaardigheid van bronnen. Dat is een mooie uitkomst als je bedenkt dat geletterdheid in de 21ste eeuw volgens het PISA rapport gaat over het construeren en valideren van kennis. Een absoluut dieptepunt is de score op leesplezier van boeken. De Nederlandse leerlingen scoren zo ongeveer het laagst. Ze lezen als het moet en als ze informatie nodig hebben.  Onze leerlingen scoren wel weer hoog op het lezen van e-mails en online chats. Dat heeft ongetwijfeld een link met de hele hoge computerdichtheid met internetverbinding bij leerlingen thuis. Dat lage leesplezier is problematisch, omdat de boekenlezers beter presteren in lezen en meer tijd besteden aan lezen voor hun plezier. Leesplezier is de sleutel naar een hogere taalvaardigheid. Van alle deelnemende landen en economieën in PISA 2018 vertoont Nederland het laagste niveau van stimulering van leesbevlogenheid door leraren. De associatie tussen het stimuleren van leesbetrokkenheid door leraren en het leesplezier van leerlingen is positief in alle deelnemende landen en economieën in PISA 2018. 

Conclusie

Voor de leerlingen op het Vwo en de Havo is er geen reden tot paniek. Dit neemt niet weg dat scholen voortdurend bezig moeten zijn met het bevorderen van taalvaardigheid. Het zou fijn zijn als politici, docenten, influencers, journalisten, opiniemakers en wetenschappers in de media wat zorgvuldiger omspringen met cijfers en bij rapporten niet alleen het persbericht napapagaaien. Voor een verbeteren van de taalvaardigheid van 15-jarigen moeten er zaadjes geplant worden op de basisschool. Leesplezier zal daar voorgeleefd moeten worden door leraren. Leraren moeten zich de dramatische score op leesbevordering ernstig aantrekken en moeten daar heel hard mee aan de slag. Dit wordt een hele uitdaging voor de grote groep studenten op de Pabo’s. Wat gaat de lerarenopleiding doen aan het bevorderen van leesplezier? Studenten Pabo en leraren zullen leesplezier bij zichzelf moeten opwekken, anders wordt het verbeteren van taalvaardigheid bij leerlingen een kansloze missie. Misschien helpt het ook om het advies van Arjen Lubach op te volgen voor een forse verbouw van ‘begrijpend lezen’: https://www.youtube.com/watch?v=lelWCw3GmSo

Joyce Gubbels geeft aan dat 86% van de leerlingen van het Praktijkonderwijs op 15-jarige leeftijd Pisa Niveau 2 niet heeft gehaald. Dat is niet zo vreemd als je beseft wat de criteria zijn voor toelating op het Praktijkonderwijs. De leerling heeft een IQ tussen 55 en 80 en heeft een leerachterstand van drie jaar of meer op twee van de volgende domeinen: inzichtelijk rekenen, begrijpend lezen, technisch lezen en/of spellen. De gemiddelde Vwo’er heeft een IQ van 116, de gemiddelde Havist 107, de gemiddelde Vmbo TL’er 100 en de gemiddelde Vmbo KB’er 92. Hoe kun je dan verwachten dat de 15-jarige in het Praktijkonderwijs met een paar jaar leerachterstand Pisa niveau 2 haalt? Vanuit de zelfdeterminatietheorie weten we dat leerstof en toetsing moet aansluiten op de competentie van de leerling. De lat voor de 15-jarige leerling in het Praktijkonderwijs moet aansluiten bij de individuele competentie van die leerlingen. De lat die gebruikt wordt voor leerlingen van het Vwo en de Havo is voor leerlingen in het Praktijkonderwijs niet geschikt. 

De PISA rapporten leveren interessante data op. Het vergt wel zorgvuldig bestuderen en oppassen met ongenuanceerde conclusies. Om de drie jaar komt er een nieuw rapport. Het rapport over 2021 had eigenlijk in 2022 gepubliceerd moeten worden, maar door corona perikelen verschijnt het nieuwe rapport pas in de loop van 2023. Ik zie er naar uit.