Linksom in Den Haag en rechtsom in de Provinciale Staten

De Provinciale Staten verkiezingen van 15 maart 2023 hebben een klinkende overwinning laten zien voor Caroline van der Plas en haar BBB. Het toont de veerkracht en de kwetsbaarheid van onze democratie aan. Eén persoon kan het politieke landschap op z’n kop zetten. Pim Fortuyn, Geert Wilders en Thierry Baudet deden het eerder. De overwinning van Caroline van der Plas en haar BBB doet het nog weer beter dan de drie illustere voorgangers. In alle 12 provincies in Nederland is de BBB de grootste partij. In 9 van de 12 provincies is sprake van een meerdeheidsblok van BBB, VVD en CDA. De provincies gaan onherroepelijk rechtsom. Alleen in Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht is er een kans voor de linkse partijen om aan het bestuur mee te doen. Alleen als de VVD daarin meegaat. Ondanks de forse afstraffing van de VVD en het CDA komen deze twee partijen steviger in het zadel, zowel in Den Haag als in de provincies. Deze twee verliezers in cijfers zijn twee winnaars in politieke macht en invloed. Deze onverwachte situatie moet vooral het CDA positief stemmen!

Charismatisch, mediageniek en authentiek

Caroline van der Plas is charismatisch, mediageniek en authentiek. Ze is daardoor een graag geziene gast in allerlei media en vind het ook zichtbaar leuk om overal aan te schuiven. Een grote groep kiezers hoeft niet te weten wat er allemaal in het verkiezingsprogramma staat en hoeft ook niet te weten wat regerende partijen in de afgelopen 4 jaar hebben gepresteerd. Een vertrouwenwekkende persoon tegen de bestaande macht is voldoende voor een stem. Wat wel ongelooflijk knap is, is dat zij na haar entree in de Tweede Kamer in 2021 zoveel mensen heeft geworven om mee te doen aan de Provinciale verkiezingen. Voor de Eerste Kamer heeft ze 16 kandidaten nodig en voor de Provinciale Staten maar liefst 139. Plus nog leden voor de Waterschappen en een groep voor tussentijdse opvolging. Bij eerdere charismatische leiders kwamen figuren mee met dubieuze reputaties. Dat hebben we nog niet gemerkt bij de BBB kandidaten.

In Den Haag linksom en in de Staten rechtsom

In 2019 haalde het blok rechts van de VVD 17 zetels (PVV 5 en FVD 12) in de Eerste Kamer tegenover 32 zetels van de coalitie (VVD 12, CDA 9, D66 7 en CU 4). In 2023 is het rechtse blok met 4 partijen uitgekomen op 25 zetels (PVV 4, FVD 2, BBB 16 en JA21 3). De coalitie komt nu op 23 zetels (VVD 10, CDA 5, D66 6 en CU 2). Dat ziet er niet best uit voor de coalitie, maar met steun van de gecombineerde fractie van PvdA/GroenLinks (15 zetels) komen ze in de Eerste Kamer net op een meerderheid van 38 zetels. Voor een aantal dossiers kan gerekend worden op steun van PvdD en Volt. Wil het kabinet rechtsom in de Eerste Kamer, dan is er een grote meerderheid. Dat geeft VVD en CDA behoorlijk wat armslag in de coalitie. Conflicten met D66 liggen op de loer, maar D66 zal een toontje lager moeten zingen. Het verlies ten opzichte van de Provinciale Staten in 2019 valt nog wel mee, maar ten opzichte van de Tweede Kamer verkiezingen in 2021 is D66 meer dan gehalveerd. De verwachting van Tweede Kamerlid Derk Jan Eppink van JA21 is uitgekomen: ‘ik verwacht dat D66 eerder gehalveerd is dan de veestapel’.

Nieuwe realiteit

Het kabinet kan in de Tweede- en de Eerste Kamer steun krijgen voor het huidige stikstofbeleid, maar de uitvoering zal volkomen vastlopen in de Provincies. En voor uitvoering van beleid zou na de Toeslagenaffaire en het Aardbevingsdossier wel enig realiteitsbesef moeten bestaan. Daar komt bij dat VVD en CDA voor de verkiezingen al hebben aangegeven wel aan het stikstofbeleid te willen schaven. Constructieve gesprekken met de nieuwe provincies zullen starten als de BBB twee belangrijke eisen ingewilligd ziet: De doelstelling van stikstofreductie blijft op 2035 en gaat niet naar 2030 en de verplichte uitkoop van boeren komt niet in de wet.

Geen slimme reacties van Van der Wal en Kaag

Minister van der Wal voor Natuur en Stikstof reageerde al op de verkiezingsavond dat het stikstofbeleid door moet. Daar was Caroline van der Plas terecht zeer verbolgen over. Ook Sigrid Kaag reageerde weinig empatisch en niet handig op de verkiezingsuitslag. Zij wil ook gewoon doorgaan met de ingezette koers. Het was weinig respectvol voor de waarde van de democratie. 

Tegen het politieke establishment

Bij de revolte van Pim Fortuijn in 2002 heeft onderzoek van Motivaction uitgewezen dat zo’n 30% van het electoraat aangetrokken wordt door iets nieuws en iets tegen het establishment, tegen de gevestigde orde. Dat percentage is jarenlang op hetzelfde niveau gebleven. Bij de Provinciale Staten verkiezingen in 2023 lijkt het erop dat BBB alle kiezers op drift heeft verzameld. PVV heeft verloren, FVD heeft fors verloren  en JA21 heeft er niks bij gewonnen. De vier partijen rechts van de VVD hebben nu samen 33,3% van de stemmen. De overwinning van BBB is zonder meer spectaculair, maar kijkend naar de afgelopen 25 jaar is nog steeds een derde van het electoraat op drift of zwevend, op zoek naar een ingrijpende verandering. Tegen de achtergrond van de Toeslagenaffaire, het aardbevingsdossier, de coronapandemie en de strijd van de boeren is het niet raar dat veel kiezers het vertrouwen in de traditionele middengroepen zijn verloren. 

Tijd voor een inhoudelijke dialoog en concrete maatregelen

Om het land regeerbaar te houden zal de politiek voor de inhoudelijke dialoog moeten kiezen. Alle vier de kabinetspartijen hebben er geen baat bij om op korte termijn het kabinet op te blazen en verkiezingen voor de Tweede Kamer. Voor de uitvoering van het stikstof- en klimaatbeleid zijn de provincies nodig en die kleuren bijna allemaal BBB. Het kabinet zal heel snel met een kader moeten komen met perspectiefrijke alternatieven voor veehouders. En er zal meer tijd genomen worden voor de gebiedsgerichte aanpak op provinciaal niveau. Nu niet langer soebatten over de datum van de doelen, maar aan de slag met concrete maatregelen. En nu hopen dat BBB daarvoor beschikbaar is.

Michiel Verbeek