Dinsdag 24 november ben ik met een groep van de stichting Hub050 op bezoek geweest bij Agora Xplore in Amsterdam. Bij binnenkomst in het prachtige nieuwe gebouw werden we getrakteerd op de geur van een challenge: het maken van een appeltaart. Met mooie indrukken en veel inspiratie is de groep teruggekeerd naar Groningen en Friesland.

Xplore Amsterdam zit vanaf schooljaar 2025-2026 in hun prachtige nieuwe gebouw ontworpen door de architecten van Studio Ard Hoksbergen in samenwerking met de bouwingenieurs van VDNDP. Xplore is een hyperflexibel schoolgebouw en het eerste gebouw dat specifiek is ontworpen voor het Agora onderwijsconcept. Leerlingen en docenten waren nauw betrokken bij het ontwerp. De school wil ook een ontmoetingsplek zijn voor de buurt. Voor mensen uit de buurt is in het midden van het schoolgebouw een Grand Café ontworpen. En er zijn ruimten voor ondernemers die gelinkt aan het onderwijs. Het is een flexibel gebouw wat toekomstige veranderingen kan opvangen. Alle ruimtes zijn met gebruik van flexibele tussenwanden voor verschillende soorten groepen af te scheiden of juist te verbinden. In het gebouw bevinden zich praktijklokalen voor koken, technisch onderwijs en ateliers.

Een mooi gebouw dat fijn is in het gebruik doet veel met de sfeer in een school. Als je rondloopt door de school valt het enorm op dat er een rustige sfeer hangt. Directeur Werner Wijsman noemde het een mierenkolonie die kriskras door elkaar heen loopt zonder lawaai en agressie.  

In het gebouw zijn tal van ruimtes om te werken. Cubicles om afgesloten rustig te werken, ruimtes met rustige werkplekken of plekken voor overleg met een groepje. Maar ook lokalen ingericht voor lessen van vakexperts en inspiratiesessies van ouders of externe deskundigen. 

Het gaat goed met Agora

Agora-leerlingen doen onderzoek naar de wereld om hen heen. In plaats van schoolvakken met huiswerk, toetsen en methodes, maakt ieder kind zijn/haar persoonlijke leerroute door het uitvoeren van zelf bedachte 'challenges'. Dit gebeurt vanuit eigen nieuwsgierigheid, vragen en interesses. Leerlingen werken en leren in gemixte groepen qua leeftijd, basisschooladvies en culturele achtergrond. De docenten hebben een begeleidende rol en worden daarom coaches genoemd. Zij begeleiden de leerlingen bij hun challenges. 

Het gaat heel goed met Agora onderwijs in Nederland. Er zijn inmiddels 4 PO (primair onderwijs) en 18 VO (voortgezet onderwijs) Agora scholen in Nederland. In het schooljaar 2026-2027 komen er 4 PO en 8 VO scholen bij. In het volgende schooljaar zijn er dus 34 Agora’s in Nederland. Xplore Amsterdam is met meer dan 400 leerlingen de grootste Agora in Nederland. Zij zitten in een gebouw waar de school kan doorgroeien naar 600 leerlingen. 

De groepsruimten

Op Agora’s krijgen de leerlingen vaak als eerste challenge: maak je eigen werkplek. Iedereen die weleens op een Agora is geweest of artikelen heeft gelezen met foto’s van de school ziet ruimten met futuristische bureau’s: een bureau in een oude piano, de voorkant van een auto, een hoogslaper, een bureau met afscheidingswanden en nog veel meer creatieve uitingen. Hier zagen de ruimten er wat anders uit. Slechts een enkele fraai gepimpte werkplek. Ben benieuwd hoe dat er over twee jaar uitziet. De ruimten hebben flexibele wanden, die regelmatig open staan. Was ook handig bij een coachgroepmoment met een filmpje over 50 jaar onafhankelijkheid van Suriname.

In het gebouw zijn allerlei ateliers. Uiteraard een bibliotheek, maar ook een fijn muzieklokaal, een media atelier voor het opnemen van een podcast en video met prachtige apparatuur om te mixen. Een techniek-atelier met een 3D-printer, speciaal lego en alles wat je nodig hebt als je een synthesizer wil maken. Een van de leerlingen was daar mee bezig. Er is een mooie ruimte voor rust en zen. Deze ruimte wordt ook gebruikt als gebedsruimte. 

Gesprek met Werner Wijsman

De school is gestart in 2020 met 60 leerlingen in een gebouw waarin ook een andere school huisde en een aantal bedrijven. Was ook een fijne plek. Het jaar daarop verdubbelde het aantal leerlingen. De groei ging door met een wachtlijst tot gevolg. Vanaf dit schooljaar heeft Xplore meer dan 400 leerlingen.

Omdat de school al aardig groot is de school opgesplitst in 4 deelscholen, die ook verdeeld zitten in het gebouw. De deelscholen hebben op verschillende tijden pauzes. Iedere coach doet aan het begin van de dag met iedere leerling een incheck. Hoe zit je erbij vandaag, wat staat er op de planning, wanneer heb je een goede dag gehad? Aan het eind van dag krijgt iedere leerling een uitcheck: ga je met een goed gevoel naar huis, heb je je planning gehaald en zijn er dingen die we morgen moeten aanpakken? 

De meeste coaches zijn OP’ers (onderwijzend personeel), maar er zijn ook OOP’ers (onderwijs ondersteunend personeel). Volkomen gekwalificeerde coaches, maar niet allemaal met een onderwijs bevoegdheid. Er zijn ook zogenaamde ‘inspringcoaches’. Er is veel aandacht voor scholing en intervisie van de coaches en vakexperts en ze zijn weleens ziek of op pad. Dan zijn er inspringcoaches beschikbaar voor de groep. De insprincoaches zijn ook vaak vakexpert. De vakexperts zijn de docenten die vooral leerlingen van de bovenbouw ondersteunen bij de voorbereiding op het examen en het PTA (Programma Toetsing en Afsluiting). Het PTA bevat enkel afsluitende schoolexamentoetsen die onderdelen van de examenprogramma’s op ‘eindniveau’ toetsen. Scholing en training van coaches en vakexperts vindt Werner Wijsman heel belangrijk. Ze maken gebruik van didactisch coachen en beeldcoaching. Het didactisch coachen richt zich op het stimuleren van het denkproces van een leerling door middel van een specifieke coachingshouding van de leraar (zoals vriendelijkheid, feedback en denkstimulerende vragen). Beeldcoaching is een specifieke techniek ter aanvulling op het didactisch coachen, waarbij video-opnames van de les worden gebruikt om patronen in het handelen van de leraar te analyseren en te verbeteren. 

Op veel traditionele scholen tref je een legio aan deelbanen aan. Op Agora’s is dat minder. Een coach op Agora heeft minimaal een 0,75 fte baan. De coach is de spin in het web op de groep en moet daarom veel beschikbaar zijn voor leerlingen. In de eerste jaren van Agora stond een startende coach op een groep van 15 leerlingen en de overige coaches hadden groepen van 18 leerlingen. Inmiddels zijn veel Agora groepen rond de 20 leerlingen. Eén coach bij Xplore had zelfs een groep van 22 leerlingen. 

Voor Werner Wijsman is een belangrijke opdracht voor coaches dat ze zorgen dat leerlingen weten wat leren is. Leren op Agora begint met de leervraag (challenge) van de leerling zelf. Niet het curriculum is leidend voor het leerproces, maar de nieuwsgierigheid en de motivatie van de leerling om iets te leren, te maken of uit te zoeken. Alle challenges kennen een structuur van voorbereiding, uitvoering en evaluatie. Dat wordt goed bewaakt door de coach. Challenges worden vaak gepresenteerd voor andere leerlingen, maar ook voor ouders, externen en vakexperts. Dan moet je wel beslagen ten ijs komen als leerling of als groepje. Dat is iets anders dan toetsje maken en klaar. Challenges kunnen individueel worden uitgevoerd, maar ook in duo’s of met een groepje. De coach bewaakt de variatie en diepgang van de challenges. Leerlingen moeten uit alle 5 Agora werelden challenges kiezen: de wetenschappelijke-, de maatschappelijke-, de kunstzinnige-, de sociaal-ethische- en de spirituele wereld.

Mooie gesprekken met leerlingen

Het mooie van de werkwijze van Agora, waar leerlingen met hun eigen challenges bezig zijn, dat als er een groepje van drie of vier nieuwsgierige Groningers en Friezen langskomen er helemaal geen grote verstoring plaatsvindt van het leerproces. Het is altijd interessant om bij leerlingen aan te schuiven en ze te bevragen over challenges, over het omgaan met vrijheid en autonomie en hoe ze aankijken tegen vakken en het examen. De eerste jaren op Agora ben je met challenges bezig, maar ga je richting bovenbouw dan begint de voorbereiding op het examen. Dat betekent reguliere vakken. Of challenges die passen binnen bepaalde vakken. Ik sprak veel leerlingen die al bezig waren met vakken. Een leerling die een vmbo-TL diploma wilde halen begon in z’n derde jaar met vakken. Ga je voor een vwo diploma dan ben je zeker 3 jaar met challenges bezig, maar soms ook vier jaar. Snelle leerlingen kunnen op Agora een vwo diploma halen in 5 in plaats van 6 jaar of een havo diploma in 4 jaar in plaats van 5 jaar. Maar het komt ook voor dat leerlingen hun examen spreiden en een jaar extra nemen. Voor dat je mag starten in de bovenbouw en gaat voorbereiden op het examen met vakken moet je een Superchallenge doen. Daarmee geeft de leerling aan dat hij/zij klaar is om zich te gaan richten op het examen. Agora is een Rijksgefinancierde school. Iedere leerling moet de kans krijgen om de school met een diploma af te sluiten. Sommige leerlingen vertellen vol enthousiasme over hun challenges, maar vinden het ook wel leuk om met vakken aan de slag te gaan. De soorten challenges op Agora’s zijn legio. We hebben tijdens ons bezoek weer een paar mooie challenges langs zien komen: een kart bouwen, een film maken, een boek schrijven, programmeren, een computer bouwen, gitaar spelen, een pizza oven bouwen, het maken van een broek, een aanhanger met pizza-oven voor festivals, een spel maken, een feest organiseren, een week lang met vriendinnen zelfstandig wonen, een webshop voor ecologisch biologisch afbreekbare lib-scrubs, een voetbal toernooi organiseren, een schaalmodel maken van de Burj Khalifa bouwen, skatebaan ontwerpen en bouwen enz. 

Sommige leerlingen genieten met volle teugen van hun autonomie en het volgen van de eigen nieuwsgierigheid en motivatie. Andere leerlingen hebben ook wel het gevoel dat ze iets meer sturing nodig hebben. Een jongen vertelde uitgebreid over hoe hij met een challenge bezig was en dat er dan een leuk filmpje langskomt. Om vervolgens mij de werking van dopamine uit te leggen. Autonomie, verbondenheid en competentie zijn de drie basisbehoeften uit de zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan. De ene leerling heeft andere begeleiding nodig dan de andere. En laten nu juist daar de coaches goed in zijn geschoold. Of zoals Sjef Drummen altijd zegt: kansengelijkheid betekent dat je kinderen ongelijk moet behandelen!

De groep van Hub050 werd rondgeleid door twee leerlingen. 

Agora is een goed antwoord in deze tijd

Het Nederlandse onderwijs kamp met een aantal hardnekkige problemen. Uit internationaal Pisa onderzoek blijkt dat Nederlandse leerlingen zeer ongemotiveerd zijn voor lessen op school. De werkdruk van docenten is hoog. Veel jonge docenten verlaten het onderwijs weer binnen 3 tot 5 jaar. Er zijn zorgen over de kwaliteit van taal en rekenen en het gebrek aan leesplezier. Er zijn teveel thuiszitters en de groep ‘uitzitters’ neemt toe. Dat zijn leerlingen die school saai, betekenisloos en soms bedreigend vinden, maar wel de kracht hebben om op school te blijven. In de vele rapporten over het welbevinden van leerlingen wordt schooldruk vaak genoemd als een van de oorzaken van het tanende welbevinden. In het huidige onderwijs wordt veel talent vermorst! 

Het Agora onderwijs concept is ontwikkeld in Roermond in 2012 door Sjef Drummen en Jan Fasen. Het is inmiddels een beproefd concept. Het biedt kinderen en jongeren een middelbare school periode waarin ze de Tussenruimte (naar Hannah Arendt) tussen basisschool en hoger onderwijs of werk kunnen invullen met de zoektocht naar wie ben ik, wat kan ik en wat wil ik ? Met toegewijde begeleiding en zonder stressvolle competitie en cijferdwang. Ze ontwikkelen zelfvertrouwen en competenties als creativiteit, samenwerking en communicatie. En ze halen vergelijkbare examenresultaten als het traditionele onderwijs. Ze leren veel meer dan nodig is voor het examen! Ze zijn eerder met overtuiging gefocust op hun vervolgopleiding. Onderzoek moet uitwijzen of Agora leerlingen breder en misschien uiteindelijk beter zijn voorbereid op het hoger onderwijs dan leerlingen van een traditionele school.

Op Agora krijgen kinderen volop de kans om succeservaringen op te doen door de methodiek van challenges, een essentieel element om een goede balans te krijgen in de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van jonge mensen. Kinderen, jongeren, ouders en docenten verdienen het om in de buurt te kiezen voor een Agora!   

Michiel Verbeek