Op woensdag 26 februari waren ruim 150 belangstellenden voor Agora onderwijs bij elkaar in het schoolgebouw van CSG Kluiverboom in Groningen. Met inspirerende lezingen van Jan Bransen en Jan Fasen en met dagvoorzitter Thijmen Sprakel die ook inhoudelijk een duit in het zakje deed en zijn kunsten op de gitaar ten gehore bracht. Er was een panel en het onderlinge gesprek kreeg volop de ruimte onder het genot van een heerlijke maaltijd verzorgd door leerlingen van CSG Kluiverboom. 

Er moeten Agora's komen in Noord-Nederland

De stichting Hub050 had twee doelen met het symposium: 1. Meer bekendheid geven aan het unieke Agora onderwijs en 2. Besturen uitdagen om met een Agorastroom te starten  naast het bestaande scholenaanbod. De vier Noordelijke provincie zijn witte vlekken op de kaart. Maar gelukkig zijn er lichtpuntjes. In Overijssel start in het schooljaar 2025-2026 bij het Carmel College Salland in Raalte een Agora VO school. In Friesland gaat de Fierdergroep een verkenning doen naar draagvlak voor een Agora. Drenthe en Groningen lijken witte vlekken te blijven, maar daar kan weleens snel verandering in komen. Een aantal bestuurders van scholen in de stad Groningen, maar ook daarbuiten zijn zeer geïnteresseerd geraakt.  

Thijmen Sprakel

Thijmen Sprakel is docent, schrijver van het AI boek Chatten met Napoleon, samen met Barend Last. Hij is docent Engels en Muziek en heeft zijn eigen podcast over onderwijs: EduKitchen. Hij zette de zaal direct op scherp met het indringende verhaal van zijn zoon, die is vastgelopen in het traditionele onderwijs. Op PentAgora in Spijkenisse is hij opgebloeid en heeft hij nieuwe kansen ontdekt. Daarna kon hij zijn passie voor techniek in een vervolgopleiding volgen. Thijmen liet een interessant schema zien. In dit schema is  een klas van een traditionele school in beeld gebracht met kleurtjes voor de niveau’s waarop de leerlingen op dat moment zaten. De vraag van Thijmen: waar zit de vmbo leerling? Met dit voorbeeld wilde Thijmen aangeven dat we ontzettend moeten oppassen met die vroege indeling in 4 soorten vmbo, havo, vwo en gymnasium. Jongeren kunnen in het ene vak heel goed zijn en in het andere heel slecht en in het derde heel gemiddeld. Geef ze kans om uit te rijpen. En deel ze al helemaal niet in voor alle vakken op het niveau van de laagste score.

Jan Bransen

Jan Bransen is filosoof van de Radboud universiteit en schrijver van het veel geprezen boek Gevormd of vervormd?. Hij opende met in herinnering te roepen waar het woord ‘school’ vandaan komt. Komt uit het Grieks en betekent vrije ruimte. Dat maakt het traditionele onderwijs niet erg goed waar. Het is juist een hele gereguleerde ruimte geworden. Met als gevolg dat ‘leren’ en ‘leven’ helemaal uit elkaar getrokken is. Hij liet dat zien met een lange trap naar het ‘leven’ vol met toetsen. 

Aan leven kom je pas toe na het leren, terwijl het leren juist gekoppeld zou moeten worden aan het leven.  

Met een aantal voorbeelden uit het dierenrijk onderbouwde Bransen het belang van verschillende perspectieven. Leer ook anders te kijken, met een andere bril. Op de foto hieronder wijzen de moeder en het kind, maar vragen ze aandacht voor hetzelfde of zien ze beide iets heel anders?  

Kinderen hebben de neiging om na te denken over wat ze willen worden of wie ze willen worden. Wat voor beroep ze willen uitoefenen. Het onderwijs zou kinderen en jongeren niet alleen moeten voorhouden wat ze kunnen worden, maar helpen zichzelf te zijn en misschien nog een betere versie van zichzelf te worden. Als een volwassene wandelt met een kind zal de volwassene zich moeten aanpassen. Daar kan het onderwijs van leren dat de leerling zich niet zou moeten aanpassen aan wat de leraar wil, maar de leraar moet het leren van de leerling volgen, helpen en een beetje sturen. 

Jan Fasen

Jan Fasen is samen met Sjef Drummen de grondlegger van het Agora onderwijs. In 2013 zijn zij gestart in Roermond. Inmiddels staat er een uitgebreid beproefd systeem. Jan Fasen was tot voor kort directeur van de Agora vereniging. Toen Agora 10 jaar bestond in 2023 heeft hij samen met Sjef Drummen een prachtig boek uitgegeven. Het ene deel is geschreven door Jan Fasen en het andere deel door Sjef Drummen.

Jan Fasen opende zijn verhaal met te refereren aan het rapport van de oudervereniging Balans en de berekening van tenminste 70.000 thuiszitters in Nederland. Agora kan zeker een deel van de thuiszitters tot bloei brengen. Speciaal voor deze groep heeft Jan Fasen samen met Tim Slot Agora Underground opgericht. Online werd deze groep eerst door heel Nederland de helpende hand geboden, maar dat leverde een financieringsprobleem op. Met de ontwikkeling van het landelijke project De Digitale School hoopt Fasen dat in alle delen van het land een Agora Underground-achtige aanpak wordt opgezet.

De kern van Agora word volgens goed verbeeld door de drie koffers van Sjef Drummen. De eerste koffer is de diamanten koffer. Die staat voor vertrouwen in kinderen en jongeren. De tweede koffer is de gouden koffer. Die staat voor het onbegrensde vertrouwen in docenten. De derde koffer is hoog radio actief. Op veel scholen staat deze loden koffer teveel open. 

De kernwaarden van Agora zijn vrijheid en verantwoordelijkheid. Vanuit die kernwaarden leren leerlingen verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leven. Bij Agora is het leren vervlochten met het leven en niet uit elkaar getrokken, zoals Jan Bransen bepleitte. Leerlingen krijgen de kans persoon te worden, zich verbonden te voelen met anderen en kritisch te leren denken. Daar is veel kennis voor nodig, die begint bij nieuwsgierigheid en motivatie naar die kennis. 

De ideale leeromgeving

Agora is de combinatie van het plezier van De Efteling, de hang naar kennis van de Harvard University, het leven op de marktplaats, het stilstaan bij jezelf en de relatie met anderen en de wereld in het boeddhistische klooster en de creativiteit van het atelier.  

Principes bij Agora

Om de ideale leeromgeving waar te maken gelden een aantal ononderhandelbare voorwaarden op Agora. Leerlingen zitten in heterogene groepen bij elkaar. Leeftijden en niveau’s op basis van eindscores Basisschool door elkaar heen. Geen onderlinge vergelijking, maar altijd met eerdere eigen prestaties en activiteiten. Leerlingen worden ongelijk behandeld, omdat leeromstandigheden en startmomenten heel verschillend kunnen zijn. Leerlingen hebben zeggenschap over hun eigen leerprogramma. Het leerproces begint met de leervraag (challenge) van de leerling zelf. Leerlingen zijn er met elkaar en voor elkaar. Leren en zijn in verbondenheid met elkaar. De leraar (coach) bewaakt het evenwicht tussen wat goed is voor een leerling en wat hun belangstelling heeft.

De zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan

Deze theorie gaat uit van drie basisbehoeftes: autonomie, ik kan het zelf; relatie, ik hoor erbij en competentie, ik kan het. Deze drie basisbehoeftes krijgen op Agora de volgende pedagogische antwoorden: Vanuit vrijheid mag de leerling kiezen wat hij gaat aanpakken, uitdiepen, onderzoeken en wat daarvan het doel is. De leerling ervaart dat hij onderdeel is van een groter geheel. Hij voelt zich veilig, gezien en gehoord. De leerling heeft het gevoel met zinvolle activiteiten bezig te zijn. Niet te moeilijk, wel uitdagend.

De dagstructuur op Agora

Op basis van de ervaringen van een aantal jaren Agora is bewust gekozen voor een vaste dagstructuur.

De rollen van de leraar

De leraar op Agora heeft meerdere rollen. Hij/zij is coach van een groep van 18 leerlingen. Dat betekent de hele week op de groep. De begeleider van de challenges. De coach bouwt een hechte relatie op met iedere individuele leerling. De uitspraak zonder relatie geen presentatie is op Agora heel goed begrepen. Daar is de relatie een belangrijk fundament voor het leerproces en de leerprestaties. Maar de leraar is ook pedagoog, didacticus en onderwijzer. Weet een veilige uitnodigende leeromgeving te creëren. Heeft een rijk repertoire aan leer-, oefen- en werkvormen. En wijst de leerling op nieuwe kennis, andere perspectieven en inzichten. 

Groot compliment voor CSG Kluiverboom

De organisatoren van de stichting Hub050 waren ontzettend blij met de ruimte op CSG Kluiverboom en de ondersteuning van veel personeelsleden en de leerlingen, die heerlijk gekookt hebben voor de 150 deelnemers aan het symposium. Voor het geluid werden ze ondersteund door de 11-jarige Tom, waarschijnlijk de jongste geluidsman van een symposium. Locatiemanager Hendrika Westerhof heette de deelnemers aan het begin van het symposium welkom in haar school. Tijdens het eten werd er onderling veel gepraat over de lezingen en de kansen van Agora in Noord-Nederland.

Het Panel

Na het eten was er nog een panel met Rob de Jong, docent fotografie Noorderpoort, Sam Weidema, leerling Preadinius Gymnasium in Groningen, Natasja De Kroon, docent pedagogiek aan NHL Stenden met haar studente Sabrina, Thijs Hogenhuis, student Liberal Arts en schrijver van het boekje Haas gaat undercover, zijn uitwerking van een CKV opdracht in zijn examenjaar VWO, Han Nijboer, directeur Carmel College Salland, Bob Clerx, docent op Agora en mede-oprichter van een Agora in Breda en Roel Riepma, schrijver en trainer projectmanagement. 

Han Nijboer vertelde dat hij in een cursus Leiderschap in contact kwam met 15 Agora leerlingen die overtuigend vertelden dat ze met plezier naar school gingen. Dat had hij nog niet vaak zo duidelijk van leerlingen gehoord. Reden voor Han om hartstochtelijk te pleitten voor een school waar leerlingen met plezier naar toegaan en waar docenten met plezier werken. Aan schoolleiders gaf Han nog een boodschap mee: laat docenten los, geef ze de ruimte. Vertrouwen geven is gelijk aan het mandaat voor vakmanschap. Thijs vertelde over zijn boek en hoe saai hij zijn middelbare schooltijd vond. Hij miste uitdaging.  Bob Clerx hield de zaal indringend de keuze voor tussen curriculumgericht onderwijs en motivatiegericht onderwijs. Dat laatste is Agora. Daar is de leervraag van de leerling het startpunt van het leerproces. Het traditionele onderwijs is curriculumgericht. En dat geldt eigenlijk ook voor Dalton, Jenaplan, Montessori en de Vrije School. Jongeren, ouders en docenten verdienen het om te kunnen kiezen voor echt ander onderwijs. Sam Weidema is een echte ‘uitzitter’. Zij maakt er het beste van op school, maar had heel graag veel meer tijd willen stoppen in haar passie voor muziek en nog veel andere dingen. Maar helaas het jaren geleden bedachte curriculum is leidend. Zij heeft veel interesses, waar geen tijd voor is op school. Dat doet iets met je motivatie. Natasja De Kroon gaf aan dat veel docenten en leerlingen last hebben van de loden koffer van Jan Fasen. Rob de Jong liet zien dat je behoorlijk Agoreaans bezig kunt zijn op het mbo bij een creatief vak als fotografie. Roel Riepma gaf een mooi voorbeeld van het buiten het schoolgebouw leren. Hij nam in de tijd dat hij nog leraar was een groep leerlingen mee naar de lokale makelaar met het voorstel om zijn hele beeldmerk te vernieuwen. Het was een examenklas, maar Roel zorgde ervoor dat alle exameneisen van zijn vak in het project zaten.

Emiek van Campen en het vervolg 

Emiek van Campen is directeur van CSG Liudger in Burgum en is door de scholengroep Fierder gevraagd om kwartiermaker te zijn voor een Agora in Friesland. Zij hoopt voor de zomer van 2025 onderzocht te hebben of er voldoende draagvlak is voor een Agora. Zij gaf een duidelijk statement over de noodzaak om Agora onderwijs aan het aanbod toe te voegen om de simpele reden dat veel jongeren vastlopen in het traditionele onderwijs en beter tot bloei komen in een leervraaggestuurde onderwijsvorm.

Hoe nu verder?

Het enthousiasme bij de deelnemers en de organisatoren was groot. Het is te hopen dat er veel gesprekken over Agora aangejaagd worden in hun eigen netwerk door de deelnemers van het symposium. Diverse besturen hebben aangegeven dat ze willen doorpraten over de mogelijkheden van Agora binnen hun scholengroep. Moge steeds meer jongeren, ouders, docenten, bestuurders, schoolleiders, onderwijswetenschappers, studenten en onderwijsadviseurs kennis krijgen van Agora en dat ze zich goed realiseren dat Agora met leervraaggestuurd onderwijs echt een aanvulling vormt op het aanbod van curriculumgestuurd onderwijs van het traditionele onderwijs. Dat moet de droom van de organisatoren dichterbij brengen dat in Noord-Nederland op redelijke reisafstand ieder kind en jongere naar een Agora kan. 

De stichting Hub050 zal zich door voor blijven inzetten.