Zijn scholen voor voortgezet onderwijs (VO) zich al aan het voorbereiden op de school in het AI tijdperk? Veel van de huidige onderwerpen in onderwijsdebat kunnen overboord bij de uitdaging waar schoolbesturen voor staan in het AI tijdperk. De school blijft belangrijk, maar wordt anders.

De maatschappelijke discussie over onderwijs wordt gedomineerd door onderwerpen als het lerarentekort, het mobieltje uit de klas, de doorstroomtoets, pleidooien voor meer kennis, gebrek aan klassikale discipline en expliciete directe instructie. Onderwijsvernieuwers pleiten al jaren voor het doorbreken van het leerstofjaarklassensysteem, het afschaffen van te vroege keuzes, meer leervraag-gestuurd onderwijs en systematische aandacht voor socialisatie en persoonsvorming. Het lukt deze vernieuwers maar niet om echt gaten te schieten in het solide fort van ons onderwijssysteem. Het systeem dat gekenmerkt wordt door de focus op het economische stelsel en een efficiënte industrie-achtige organisatie met losse vakken, lesroosters, toetsen en examens. 

Maar de wal gaat het schip keren: de wal van de ontwikkeling van AI ( Artificiële Intelligentie of Kunstmatige Intelligentie). De opkomst van AI-agenten of AI-tutors als kennisbronnen roepen fundamentele vragen op over de rol van de school en de docent in het voortgezet onderwijs. Waar docenten en methodes traditioneel de primaire kennisleveranciers waren, zal AI dit steeds meer overnemen. Dit vraagt om een fundamentele heroriëntatie op de functie van scholen en de manier waarop leren wordt georganiseerd.

Van curriculum-gestuurd naar leervraag-gestuurd onderwijs

In het traditionele curriculum-gestuurde onderwijs ligt de nadruk op een vaste set leerdoelen en methodieken, waarbij de docent kennis overdraagt volgens een vastgestelde planning. In deze vorm van onderwijs volgen leerlingen een voorgeschreven pad, wat structuur biedt maar ook rigiditeit creëert. In een AI-gedreven onderwijssysteem kan dit model verschuiven naar leervraag-gestuurd onderwijs, waarin leerlingen hun eigen leerroute bepalen, ondersteund door AI. Leerlingen formuleren hun eigen leervragen en AI helpt hen informatie te vinden, concepten te begrijpen en gepersonaliseerde oefeningen aan te bieden. Met AI kunnen leerlingen direct toegang krijgen tot kennis op hun eigen niveau en tempo. Hierdoor wordt leren veel meer gepersonaliseerd en gedreven door nieuwsgierigheid in plaats van een uniform curriculum.

De nieuwe rol van de school

Als AI de primaire kennisbron wordt, zal de rol van de school veranderen van een plek waar vooral kennisoverdracht plaatsvindt naar een omgeving waar vaardigheden, sociale ontwikkeling en kritisch denken worden gecultiveerd. Docenten evolueren naar coaches die leerlingen helpen bij het stellen van de juiste vragen en het ontwikkelen van vaardigheden zoals communicatie, samenwerken, kritisch denken en creativiteit. De competenties die steeds vaker gevraagd worden bij hoogtechnologische bedrijven. Leren doe je niet altijd alleen. Scholen blijven belangrijk als plekken waar leerlingen samenwerken, debatteren en leren omgaan met diversiteit. In plaats van gescheiden vakken, werken leerlingen in projecten waarbij AI kan helpen met kennis, maar de toepassing en interpretatie door de leerling en de groep gebeurt. Met de opkomst van AI is het essentieel dat leerlingen leren hoe ze betrouwbare informatie herkennen en ethische keuzes maken.

Betere invulling van drie belangrijke basisbehoeftes

In het boek ABC van de motivatie in het onderwijs van Maarten Vandesteenkiste en Bart Soenens worden uitgebreid de drie basisbehoeftes van Deci & Ryan behandeld: Autonomie, verBondenheid en Competentie. De behoefte om psychologische vrijheid, keuze en authenticiteit te ervaren in het handelen, denken en voelen. De behoefte om warme, hechte relaties op te bouwen, zorg te dragen voor de ander en deel te zijn van een groep waar je je aanvaard voelt. En de behoefte om adequaat met de omgeving te kunnen omgaan, je vaardigheden te kunnen gebruiken en ontplooien en je doelen te kunnen bereiken. De school in het AI tijdperk kan uitgebreid aandacht besteden aan de realisatie van deze basisbehoeften voor iedere leerling. Niet het gemiddelde is de norm, maar het leerpad van iedere individuele leerling. 

De nieuwe rol van de leraar

In het AI tijdperk blijft de docent de spil in het leerproces van jongeren, maar wel in een andere rol. Ze begeleiden leerlingen in hun leerproces, stellen verdiepende vragen en helpen hen te reflecteren. Ze inspireren leerlingen om verder te denken dan AI en complexe vraagstukken te onderzoeken. Ze helpen leerlingen bij het interpreteren van AI-output en kritisch denken over technologie en samenleving. Ze creëren een leeromgeving waarin samenwerking en empathie centraal staan.

Hoe ziet de school van de toekomst eruit?

In het huidige voortgezet onderwijs wordt het beeld nog sterk bepaald door klaslokalen met tafels en stoelen in een busopstelling met 1 leraar voor de klas. De standaard klaslokalen zullen deels verdwijnen en plaats maken voor leerlabs, hubs en co-working spaces waar leerlingen individueel of in teams werken. Leerlingen hebben toegang tot een AI-leeragent die hun voortgang bijhoudt en gepersonaliseerde suggesties doet. In Estland heeft de regering als eerste land in Europa gekozen voor een hoogwaardige AI infrastructuur voor alle middelbare scholieren. Het zou mooi zijn als de politiek interesse gaat tonen voor deze ontwikkelingen en het voorbeeld van Estland als voorbeeld gaat bestuderen en volgen. Het leren in de nieuwe tijd gebeurt door middel van praktijkgerichte projecten waarin leerlingen samenwerken aan maatschappelijke of technologische vraagstukken. Het leren vindt zowel op school als daarbuiten plaats, bijvoorbeeld door samenwerking met bedrijven, universiteiten en online platforms.

Wat moeten schoolbesturen nu doen?

Schoolbesturen zullen zich met hele andere zaken moeten gaan bezighouden dan waar ze de afgelopen jaren zich mee bezig hebben gehouden. Hun hoofdtaak wordt het begeleiden van de transitie naar de school in het AI tijdperk. Dat betekent docenten en leerlingen laten kennismaken met AI-tools en ontdekken hoe deze kunnen ondersteunen bij gepersonaliseerd leren.Trainingen aanbieden in coachingvaardigheden, ethische vraagstukken rond AI en projectmatig onderwijs. Begin vast met het aanpassen van leerstof en methodes. Minder rigide vakindelingen en meer ruimte voor leervraag-gestuurd en interdisciplinair leren. Geef ruimte aan nomadisch leren. Leraar en leerlingen verruilen hun werkplek in de klas naar een plek buiten school. Docenten krijgen de ruimte om contacten te leggen met bedrijven, universiteiten en maatschappelijke organisaties om relevante leerervaringen aan te kunnen bieden. Een nieuwe visie op toetsen kan helpen om het huidige toetskeurslijf in te ruilen voor meer portfolio’s, zelfreflecties en een diversiteit aan prestaties.

De school wordt echt anders

De school van de toekomst wordt minder een plek van kennisoverdracht en meer een gemeenschap waar leerlingen samenwerken, vaardigheden ontwikkelen en leren omgaan met technologie en de maatschappij. AI zal een krachtig hulpmiddel zijn, maar menselijke begeleiding, sociale interactie en ethisch bewustzijn blijven cruciaal. En dus de begeleiding van het ontwikkelproces van leerlingen. Scholen die zich hier nu al op voorbereiden, zullen een voorsprong hebben in het creëren van betekenisvol onderwijs voor de volgende generaties. Dat is een hoopvol perspectief!

Michiel Verbeek