De Holocaust, Salman Rushdie, de Slimste Mens en de les voor het onderwijs
Kennis van de geschiedenis is van belang voor het begrijpen van het heden en voor het nadenken over de mogelijkheden in de toekomst. Het onderzoek naar de bekendheid met de Holocaust bij jonge mensen en het niet herkennen van een schrijver bij De Slimste Mens levert een discussie op over geschiedenisles op school.
De Claims Conference (Amerikaanse non-profit organisatie die zich bezighoudt met materiële compensatie voor overlevenden van de Holocaust) heeft onderzoek laten doen naar kennis en beleving van de Holocaust (systematische jodenvervolging en genocide door de nazi’s in de Tweede Wereldoorlog) onder volwassen Nederlanders en apart de Millennials en Gen Z generatie. Dat zijn jongeren en jongvolwassenen onder 40 jaar (geboren in 1983 of later). Politici, columnisten en andere bekende Nederlanders buitelden over elkaar heen om zorg, maar vooral schande te spreken over de uitkomsten van het onderzoek van Claims Conference. Volgens hun persbericht geloven 12% van de Nederlanders en 23% van Millennials en Gen Z dat de Holocaust een mythe is of dat het aantal vermoorde joden niet 6 miljoen is, maar zo’n 2 miljoen.
Dat percentage van 12% is misschien nog niet zo verrassend als je bedenkt dat in Nederland ca. 30% van het electoraat op partijen stemt die onderdak bieden aan corona ontkenners, stikstof ontkenners en klimaatontkenners. De schrik zit bij de 23% onder 40 jaar. Wordt er onvoldoende of niet goed genoeg geschiedenisles gegeven? Voor de minister van Justitie was het reden deze tweet uit te doen:
Erg jammer dat de minister niet het hele rapport heeft gelezen. De uitkomst van het onderzoek was helemaal niet zo dramatisch. Kijk maar even naar de uitkomsten op vraag 42:
3% van de volwassenen en 6% van de jongeren tot 40 jaar zien de Hollocaust als een mythe en zijn holocaustontkenners. Die cijfers zijn niet zo spectaculair. Om schreeuwende krantenkoppen en tweets van een minister te krijgen moet het percentage omhoog. Dan tellen we toch gewoon de 17% erbij van degenen die de Holocaust niet ontkennen, maar denken dat het aantal doden onder de joden wordt overdreven. Dan wordt het plotseling ‘bijna een kwart van de Millennials’. Vervolgens wordt in de media gereageerd op persberichten met ronkende koppen en te weinig op de werkelijke informatie. Ondertussen zal het rapport ongetwijfeld leiden tot aandringen op meer geschiedenisles op school.
Salman Rushdie
In de week van de publicatie van het rapport van Claims Conference wordt de schrijver Salman Rushdie niet herkend door drie dertigers in het televisie spelletje De Slimste Mens. Genoeg munitie voor een discussie over geschiedenis onderwijs. Op het voortgezet onderwijs is in de onderbouw (klassen 1,2 en 3) geschiedenis verplicht. Aan de talkshowtafel van Eva Jinek vertelde geschiedenisdocente Marike Barendse woensdag 25 januari dat zij 2 tot 3 uur besteedde aan de Holocaust gedurende de eerste drie jaren. Dat je dan niet veel kennis en inlevingsvermogen mag verwachten bij leerlingen, lijkt me duidelijk. Salman Rushdie zat in een filmpje van het gesprek met Adriaan van Dis. Is het zo raar dat een drietal slimme dertigers Rushdie niet herkennen en ook niks weten van de achtergrond van deze schrijver? Zij waren of nog niet geboren of ze waren te klein om het te volgen, laat staan te begrijpen toen moslimleider Kohmeini een fatwa uitsprak over Salman Rushdie vanwege zijn boek De Duivelsverzen. Een fatwa is een oproep van de geestelijk leider aan de Islamieten om iemand te doden. Dat was toen nieuws met grote impact. Ik was toen een dertiger en kan mij dat nog goed herinneren. Maar wanneer hadden jongeren en jongvolwassenen hier iets over moeten leren of tegenkomen? Het is geen onderdeel van de canon van de geschiedenis. Het onderwerp zou gekoppeld moeten zijn aan andere gebeurtenissen, die voor de Millennials en Gen Z in hun schooltijd actueel zijn. Dat had gekund in 2015 bij de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo. Als dat onderwerp tenminste op school behandeld was. Het satirische weekblad Charlie Hebdo toonde cartoons van de profeeet Mohammed. In de Islamitische wereld is dit heiligheidsschennis. In 2015 zijn twee terroristen de redactieruimte van Charlie Hebdo binnengegaan en hebben 8 journalisten (waaronder de hoofdredacteur), 1 receptionist, 1 gast en later twee politieagenten doodgeschoten.
Freedom Writers
Kent u de film Freedom Writers uit 2007? Een prachtige film waarin de witte lerares van goede komaf, Erin Gruwell, voor een klas komt te staan met arme leerlingen van verschillende etnische achtergrond. Ze heeft het heel moeilijk met de klas, maar ze houdt vol.
Als op een gegeven moment een zwarte leerling belachelijk gemaakt wordt door een afbeelding met dikke lippen, bedenkt Erin om een les te geven over de karikaturen van de joden uit de Holocaust. De leerlingen kregen het boek van Anne Frank en de opdracht een brief te schrijven aan Miep Gies. Zij hielp onderduikers in het Achterhuis van Anne Frank. De leerlingen hebben de brief geschreven en gevraagd of Miep Gies naar de school wilde komen. Dat gebeurde en leverde ontroerende scenes op. Reken erop dat die leerlingen nooit meer de Holocaust vergeten door het persoonlijke verhaal van Miep. Uit het onderzoek van Claims Conference blijkt gelukkig dat Anne Frank behoorlijk goed gekend te worden.
Les voor het onderwijs
Nu komen we bij de les voor het onderwijs. Als je thema’s als de Holocaust of de betekenis van cartoons in de Moslimwereld in relatie met de vrijheid van meningsuitting wilt bespreken op school heb je tijd nodig en tact. Alleen iets vertellen als docent is misschien voor een enkeling genoeg, maar voor de meeste leerlingen niet. Ze leren het nog even voor de toets en daarna wordt het losgelaten. Het wordt niet doorleefd door leerlingen. Dat doorleven gebeurt wel als stof aansluit bij hun eigen leefwereld en competenties en als ze met elkaar in verbondenheid een project doen. Op het Maartenscollege in Groningen verdiept ieder jaar een groep leerlingen zich in de levens van onderduikers die in Haren (dorp in Groningen) hebben gewoond. Voor de deur van de woning wordt een bord geplaatst van de onderduiker met foto en een kort verhaaltje. In de week van 4 mei vertellen leerlingen aan voorbijgangers het verhaal van de onderduikers. Leerlingen die niet in de voobereiding van het project zitten gaan ook op straat luisteren naar de verhalen van hun klasgenoten. Een prachtig en zeer leerzaam project.
De aanslag op de redactie van Charlie Hebdo in 2015 was een uitgelezen kans om het thema vrijheid van meningsuitting uitgebreid te behandelen in school. Een andere goede aanleiding was geweest de onthoofding van de Franse geschiedenisdocent Samual Patty in 2020. Bij zo’n nieuwsfeit is het niet onlogisch om ook terug te grijpen naar de Duivelsverzen van Salman Rushdie of de film Submission van Theo van Gogh. Zeker in de grote steden met veel leerlingen met een migratieachtergrond moet je als docent rekening houden met veel verschillende en soms explosieve opvattingen. Als je over en weer begrip wilt kweken moet je tijd nemen voor een rustige dialoog in een veilige sfeer en zoals Erin Gruwell verschillende methoden uitproberen. Alleen het weetje van de aanslag op Charlie Hebdo, de fatwa of de aanslag in 2022 op Salman Rushdie 33 jaar na de fatwa toen Rushdie werd toegetakeld met een mes en zijn oog verloor of de bedreiging van de Deense cartoonist Kurt Westergaard is niet voldoende. In het voortgezet onderwijs zou ruimte moeten zijn om context te geven aan een actueel nieuwsbericht in een onderwijsleergesprek. De begeleidende docent(en) moet(en) tijd krijgen op het rooster. Dan kan geschiedenis, maar ook andere vakken betrokken worden bij onderzoek, kennisdeling, het uitwisselen van persoonlijke ervaringen en gevoelens en kan er gezamenlijk lessen getrokken worden voor de toekomst. Opdat we niet vergeten!
Michiel Verbeek, 26 januari 2023