De bedoeling van onderwijs wordt duidelijk gemaakt door Gert Biesta aan de hand van de samenhang van de schaakborden van de drie doeldomeinen: subjectificatie, socialisatie en kwalificatie. Doe je dat goed dan is er volop bestaansrecht voor school.

Gert Biesta, hoogleraar Public Education in Ierland zat eind maart 2025 in de Talking Teaching Podcast. Hij had daar een mooi gesprek met Dr. Sophie Special van de universiteit van Melbourne. Wat is het doel van onderwijs? Wat kan onderwijs bijdragen in een tijd van snelle verandering? Hoe probeert iemand te leven in deze wereld? En wat betekent vrijheid? Het ging ook over AI (Artificiële Intelligentie). AI is volgens Biesta een learning technology. Onderwijs is meer dan leren. AI kan het onderwijs en dus docenten enorm goed helpen, maar kan onderwijs niet vervangen. De keuze van docenten om zich te weer te stellen tegen AI is contra-productief en zonde van de tijd. Een belangrijke vraag is volgens Biesta: ‘wat zal ik doen met wat ik geleerd heb?’. De bedoeling van onderwijs is goed te begrijpen aan de hand van zijn drie doeldomeinen, maar dan wel in nauwe samenhang. Hij spreekt er over aan de hand van drie schaakborden.

Iedere zet op het schaakbord heeft effect op het andere schaakbord. Om de juiste interventies en activiteiten te kiezen moet goed doordacht worden wat er op de andere twee borden gebeurd. Alleen een programma Burgerschap op het terrein van Socialisatie mist doel als het niet verbonden is met de andere twee. In het kader van Burgerschap is je persoonlijke positie in de samenleving essentieel en een onderdeel van Subjectificatie. Ben je in het kader van Burgerschap bezig met een debat over een bepaald maatschappelijk thema, dan is het ontwikkelen van debatvaardigheden van belang. Dan speel je op het schaakbord van kwalificatie. Het gaat daarbij om het aanleren van vaardigheden (skills). Dat is dus iets anders dan kwalificatie alleen maar te beschouwen als een diploma voor een vervolgopleiding. Het gaat om vaardigheden voor het dagelijks leven. Bij Socialisatie gaat het om oriëntatie op de wereld. Goed onderwijs is volgens Biesta altijd Wereldgeoriënteerd onderwijs. Goed onderwijs is altijd ontwikkelingsgericht. Dus Subjectificatie moet centraal staan in de samenhang met de andere twee. Onderwijs moedigt het subject aan om het eigen leven vorm te geven. 

De focus op rekenen en taal krijgt bij Biesta ook niet zoveel applaus. Het druist in tegen de noodzaak om juist de samenhang tussen de drie doeldomeinen voortdurend in het oog te houden.

The Hidden lives of Learners

In het gesprek haalt Gert Biesta het boek ‘The Hidden lives of Learners’ aan van Graham Nuthall uit 2007. Leren is een onzichtbaar proces. Dat weerhield Nuthall niet om daar onderzoek naar te doen. Hij observeerde hoe leerlingen informatie binnenkregen via de leraar, klasgenoten en leeractiviteiten. Zijn team legde niet alleen de lesinhoud vast, maar ook de sociale interacties, lichaamstaal en gedragingen van leerlingen. Hij maakte gebruik van persoonlijke microfoons die leerlingen tijdens de lessen droegen. Zo kon hij letterlijk horen wat individuele leerlingen zeiden, vroegen, dachten, en hoe ze met anderen spraken. Hij interviewde leerlingen voor en na lessen en hij liet leerlingen dagboeken bijhouden. Nuthall kreeg zo beeld van wat leerlingen hadden gehoord, begrepen, besproken en onthouden. Tips voor de dagelijkse lespraktijk zijn minder focus op toetsen en meer op begrijpen. Denk dan aan deze drie vragen: Wat weet je al?, Wat wil je weten? en Wat heb je geleerd? Wetende dat leren veel gebeurd in het contact met mede-leerlingen is het stimuleren van betekenisvolle peer-interactie een aanrader.

School is nog steeds heel belangrijk

School is nog steeds een belangrijke plek voor kinderen en jongeren om iets te leren wat ze van huis uit niet zo maar meekrijgen. Het curriculum moeten deuren openen. Maar een leraar moet niet overal een antwoord op geven, maar moet de leerling op weg helpen om zelf het antwoord te vinden. Biesta wordt niet zo blij van de grote aandacht voor evidence based leerprogramma’s. Wat in de ene groep werkt, hoeft helemaal niet te werken in een andere groep. Zorg dat docenten echte professionals zijn, die zichzelf ontwikkelen om voortdurend de beste begeleiding te kunnen geven aan de ontwikkeling van een jongere. Als subject in de samenleving met voldoende vaardigheden om staande te blijven en te kunnen bijdragen aan het eigen geluk. Om dat te realiseren moet het onderwijs gekanteld worden van curriculumgericht naar leervraaggericht en van het leerstofjaarklassensysteem naar een ontwikkelingsgerichte organisatie. 

Michiel Verbeek