Het onderstaande artikel is geschreven door Barend Last en door hem gepost op 3 november 2024 op LinkedIN. Ik vind het een mooi verslag van zijn bezoek aan het Buurtcollege Agora Maas en Peel in Panningen. Reden genoeg om het artikel integraal ook hier te posten. Een must read als je geïnteresseerd bent in onderwijs en onderwijsvernieuwing. 

Barend Last is docent, spreker, schrijver, onderwijsmaker en specialist op blendid learning en AI in het onderwijs. Hij post regelmatig interessante artikelen over onderwijs op LinkedIN en is een graag geziene gast in podcasts en spreker op onderwijscongressen. Binnenkort komt zijn nieuwe boek uit over zelfregulerend leren. Het boek Dat doe je toch niet alleen heeft het samen geschreven met Derk Bransen.

Dan nu het artikel van Barend Last dat hij gepost heeft op LinkedIN:

Geen vakken, geen toetsen, geen vast curriculum, en toch gewoon leren en ontwikkelen. Dat klinkt als een droomschool, toch?! Toch gebeurt het bij Agora. Als je in of rondom onderwijs werkt, heb je er vast al eens van gehoord. Zelf kende ik het van verhalen, artikelen, gesprekken en een documentaire of twee. Maar het met eigen ogen zien, dat is andere koek. Afgelopen vrijdag stapte ik een Agora-school binnen om het zelf te beleven. Wat ik aantrof, was een school vol frisse ideeën, nieuwe benaderingen en vooral: een gemeenschap die het leren doelbewust op z'n kop zet. Daarom deel ik graag mijn observaties van een dagje meelopen bij Buurtcollege Agora Maas en Peel.

Waar het in de kern om draait

Bij Agora draait alles om leren vanuit eigenheid, intrinsieke motivatie en verantwoordelijkheid voor elkaar. In plaats van vakken of lesmethodes, werken leerlingen aan challenges - projecten die ze samen met hun coach opzetten en vormgeven. Er zijn geen klassieke lessen, geen van-het-bord-leren, en geen opgelegde lesstof. Elke leerling bepaalt zelf zijn leerroute, maar altijd met een duidelijk kader waarin doelen gesteld worden. De coaches - de Agoriaanse leraren - begeleiden en ondersteunen de leerlingen bij het aanleren van zelfregulerende vaardigheden. Dit vraagt om een compleet andere benadering dan we gewend zijn in het traditionele onderwijs: het is maatwerk voor iedere leerling, gericht op eigenheid en motivatie, maar wel gekaderd.

       De ontwikkeling bij Agora vindt plaats in een sterke gemeenschap die verantwoordelijkheid draagt voor elkaars groei en welzijn. De school streeft ernaar dat iedere leerling zijn persoonlijke leerdoelen verbindt met de groep, waarbij ouders en mensen van buiten de school actief betrokken zijn (niet voor niets heet de school een 'buurtcollege'). Ook vindt leren plaats in de ‘vijf werelden’ - wetenschappelijk, maatschappelijk, ethisch, kunstzinnig en spiritueel - die elk onderwerp vanuit verschillende perspectieven belichten. Het onderwijs reikt verder dan de muren van de school; leerlingen verkennen hun omgeving en vinden leerervaringen op straat en in de stad.

Georganiseerde chaos

De dag startte met een dagstart, waarin iedereen even incheckt en samenkomt voordat ze aan hun eigen projecten gaan werken. Wat ik daarna zag, leek op een georganiseerde chaos: geen strak georganiseerde klas, maar een bonte verzameling van bureaus, kasten, en meubels (die soms zelfs door de leerlingen zelf zijn meegebracht van thuis of zo van de kringloop vandaan komen). Gooi daar bij in dat ze in een flink verouderde basisschool zitten, en het gevoel te zijn beland in een echt buurtcentrum was compleet. 

Toch was het verre van rommelig. Elke leerling die ik aansprak, kon precies uitleggen waar ze mee bezig waren en wat hun doelen waren. Het was duidelijk: deze vrijheid is allesbehalve vrijblijvend. Vrijheid bij Agora betekent verantwoordelijkheid nemen, niet maar gewoon wat doen.

Een memorabel moment was een gesprek tussen een coach en een dertienjarige leerling die pas twee maanden op Agora rondloopt, vers van de basisschool. Hij was bezig geweest met zijn leerdoelen en plan van aanpak, en tot mijn verbazing gebruikte hij ChatGPT om een gestructureerd plan te maken. In foutloos Engels (dat had hij zichzelf aangeleerd op het internet, aldus hijzelf) had hij zijn doelen ingevoerd en ChatGPT gevraagd om een stappenplan. Hij vertelde me hoe hij de suggesties had beoordeeld, kritisch had afgewogen wat hij bruikbaar vond, en zo tot een plan was gekomen. Na enige ondervraging, gaf de leerling toe het plan dat ChatGPT hem voorschotelde nog niet volledig te doorgronden. Werk aan de winkel, concludeerde hij vervolgens zelf. Met een aangescherpte opdracht ging hij weer verder.

Knap staaltje zelfregulatie anno 2024 - met AI als co-regulator en een kritische blik op de uitkomsten. Het was dan ook verfrissend om eens van dichtbij te zien hoe deze nieuwe technologie in dit onderwijsmodel niet direct als bedreiging wordt gezien, maar juist als hulpmiddel dat de leerlingen zelf gebruiken en kritisch evalueren. Sterker nog, het wordt zelfs actief gestimuleerd om hulpmiddelen te gebruiken. In de individuele coaching, wordt in de ondersteuning natuurlijk wel grondig gecheckt of de leerling vordert, en niet afhankelijk wordt van dergelijke hulpmiddelen.

Geen cijfers, maar een portfolio

Bij Agora is er geen sprake van de traditionele cijfers en toetsen. Toetsing gebeurt op basis van een portfoliosysteem, gebouwd in samenwerking met Vernieuwenderwijs en Onderwijs Maak Je Samen, waarin zowel de leerling als de leraar voortdurend datapunten verzamelt die groei en voortgang documenteren. Dit kan variëren van video’s en teksten tot complimenten en foto's. Alle verzamelde datapunten worden gekoppeld aan kerndoelen (omgezet naar domeinen en vaardigheden) én aan persoonlijke ontwikkelingsdoelen zoals sociaal-emotionele ontwikkeling en zelfregulerend vermogen. Met een hele simpele, doeltreffende cirkelweergave is er snel een overzicht van zowel de cognitieve groei als de persoonlijke ontwikkeling van de leerling. Dit systeem bevat overigens zowel een ontwikkelingsgericht onderdeel, waarin voortgang en leerpunten worden bijgehouden, als een showcase-deel waarin leerlingen hun hoogtepunten presenteren (het heet ook letterlijk 'presentaties'). Toetsen bij Agora is niet alleen een kwestie van resultaat, maar van groei, proces en reflectie. Er wordt dus continu getoetst, maar niet continu beslist. Je leest er hier en hier meer over.

 De vrijheid die Agora biedt, betekent overigens niet dat leerlingen zomaar hun eigen gang gaan. Integendeel: elke leerling heeft eigen leerdoelen en draagt een grote verantwoordelijkheid voor zijn eigen ontwikkeling. Dat kunnen ze natuurlijk nog niet meteen, zeker niet als ze overkomen van het traditionele onderwijssysteem (of daar zelfs zijn uitgevallen, zo vertelde een van de coaches me). Maar juist de aandacht voor de eigenheid van de leerling, en wat hij of zij graag wilt leren, is wat centraal staat.

En dat geldt niet alleen voor de leerlingen; middenin de school hangt een bord met de leerdoelen van de leraren zelf, zodat ook zij hun eigen ontwikkeling zichtbaar maken. Deze transparantie en verantwoordelijkheid gelden voor iedereen, van leerling tot schoolleider, en geven een extra dimensie aan het begrip ‘co-regulatie’: zowel leerlingen als leraren zijn samen op weg, ieder op hun eigen niveau. 

Fun fact: ik heb net samen met Derk Bransen een nieuw boek afgerond over zelfregulerend leren, waarin we dat concept doelbewust omkaderen naar 'co-regulatie'. Bijna alles wat daarin staat, wordt in deze school in de praktijk gebracht. Misschien nog wel een stapje verder. De titel van ons nieuwe boek is niet voor niets 'Dat doe je toch niet alleen?!'. En tja, op deze school is het me duidelijk dat dat credo hier dagelijks opgaat.

Rond het middaguur ging mijn schrijvershart harder kloppen: elke dag is er een stiltemoment met leestijd waarin de hele school zich terugtrekt met een boek of andere tekst naar keuze. Geen verplichte leeslijst, geen vaste titels met een verplicht essay of een verplichte verwerkingsopdracht eraan gekoppeld, maar vrijheid om te lezen wat hen inspireert, of dat nu fictie of non-fictie is. Met een nieuwe bibliotheek is er een rijk aanbod aan boeken beschikbaar, en de Agoriaanse leraren helpen leerlingen om boeken te vinden waarvan ze niet wisten dat ze die wilden lezen.

Agora kent overigens een duidelijke rolverdeling tussen leraren en leerlingen. De leraar begeleidt en ondersteunt, en de leerling ontwikkelt en leert, maar, zoals schoolleider Mathijs Drummen treffend verwoordde, deze hiërarchie betekent niet dat er sprake is van een dwingende relatie. “Ze praten hier niet tégen me, maar mét me,” zei een leerling ooit tegen hem. Soms draaien de rollen om, dat wel. Ook de leraren leren immers elke dag. De hele dag door zag ik dit in de praktijk. Er werd gelachen, gehuild, gepraat, gewerkt, geklooid, gegeten, gedaan. Vooral samen. Geen aparte lerarenkamer te vinden, overigens. Dat viel op.

Ruimte om eigen keuzes te maken

Toen ik een leerling vroeg wat hij het meest waardeerde aan Agora, zei hij meteen: “Het is hier niet zo druk.” Hij legde uit dat hij hier niet van vak naar vak hoeft te haasten, zoals in het traditionele onderwijs (niet 'regulier', want Agora is ook gewoon 'regulier' werd mij op het hart gedrukt 😃). Bij Agora ligt de verantwoordelijkheid voor leren bij de leerling zelf: ze bepalen hun eigen tempo en kiezen waar ze zich op willen richten. Dat vraagt echter ook om gedegen ondersteuning, of zoals we het in onderwijsjargon noemen: scaffolding, aansluitend bij de zone van naaste ontwikkeling. Een mooie metafoor kreeg ik ook van de schoolleider: we structureren het onderwijs niet met een korset (zoals je wel ziet in traditioneel onderwijs) maar met een stevige ruggengraat.

 Hoewel Agora een ander pad bewandelt, werken leerlingen wel degelijk toe naar hetzelfde eindexamen als in het traditionele onderwijs. Ze kiezen echter bewust de vakken en het niveau waarin ze examen willen doen en bereiden zich hierop voor met concrete methodes en oefentoetsen. Het verschil? Ze doen dit met een scherp doel voor ogen en vaak met een duidelijk beeld van hun toekomst na Agora. De vrijheid en zelfstandigheid van het Agora-model dragen ertoe bij dat deze leerlingen goed weten waar ze het voor doen en doelgericht toewerken naar hun examenmoment. Ik sprak bijvoorbeeld de oudste leerling van de school, 19 jaren jong, die er bewust voor had gekozen vorig jaar reeds de helft van de eindexamens te maken, en dit jaar de rest.

Continu pionieren en verbeteren

Natuurlijk zijn er ook verbeterpunten. De leraren en het team zijn continu aan het leren, pionieren en zoeken naar manieren om bijvoorbeeld de basisvaardigheden zoals taal en rekenen te borgen in een omgeving die volledig draait om eigenheid en persoonlijke leerpaden. Deze balans tussen vrijheid en essentiële basisvaardigheden is uitdagend, zo beamen ook de leraren zelf, en ik zie bovendien kansen om het didactisch coachen verder te versterken. Maar laten we niet vergeten: deze school bestaat nog maar een paar jaar, groeit razendsnel en werkt nog altijd vanuit een oud basisschoolgebouw (er komt wel een nieuw gebouw aan). Desondanks weten ze hier al een indrukwekkend, vernieuwend systeem neer te zetten, en zijn ze doelbewust bezig zichzelf te ontwikkelen. 

 Wat Agora voor mij daarom extra bijzonder maakt, is hun vermogen om vernieuwing te balanceren met een gezonde dosis zelfreflectie en een ijzersterke toewijding aan verbetering. Hier wordt niet alleen pionierswerk verricht, maar ook dagelijks geëvalueerd hoe ze die vooruitstrevende aanpak nog effectiever en diepgaander kunnen maken. Een school in beweging, met een visie die verder reikt dan de muren van het klaslokaal. Alles wordt grondig doordacht. Niets gehaast, zoals het wel eens mis kan gaan met vernieuwing. Wat me daarbij ook bijbleef waren de woorden van de schoolleider dat een dergelijk vernieuwend onderwijsconcept ook vraagt om een vernieuwende manier van organiseren. Er ligt veel autonomie bij de leraren zelf (die overigens ook "gewoon" bevoegd zijn). Interessant is dat het lerarentekort bij de school niet speelt.

Op de vraag wat de meest hardnekkige misvatting is over Agora, was de schoolleider resoluut: dat leerlingen er “maar wat aanmodderen”. Wat ik zag was echter het tegenovergestelde: leerlingen die robots bouwen, programmeren, filosofische vragen bespreken en zelfs AI gebruiken om hun leerproces te ondersteunen. Vrijheid, ja, maar wel binnen kaders. 

Zelf ook even goed wakker geschud

Ik moet toegeven dat als je Agora nog nooit gezien hebt in de praktijk, het best even schakelen is. Tijdens mijn bezoek betrapte ik mezelf erop dat ik nog regelmatig in de kaders van het traditionele onderwijs dacht. Terwijl ik rondliep en de levendige, misschien wat ongebruikelijke interacties observeerde, vroeg ik me af: Wordt hier wel echt geleerd? Wordt informatie wel effectief opgeslagen in die hersentjes? Mijn vastgeroeste aannames over ‘goed’ onderwijs - gericht op kennisoverdracht en zo veel mogelijk 'opslaan', zelfs al schrijf ik regelmatig over het alternatief - kregen toch even de overhand. Ik besefte dat ik geconfronteerd werd met een hardnekkige misvatting die ook bij mij leeft: de veronderstelling dat leren vooral neerkomt op het verzamelen en reproduceren van kennis.

Agora houdt echter een andere maatstaf aan. Hoewel ook Agora-leerlingen toewerken naar een eindexamen, en ook zeker veel leren, laat het onderwijs zich niet vangen in de gebruikelijke standaarden en toetsvormen. De school werkt zelfs actief samen met de onderwijsinspectie aan een duidelijk en passend kader, zodat ook inspecteurs begrijpen hoe er hier anders, maar minstens zo waardevol wordt gekeken naar leren en ontwikkelen. Want als je Agora bekijkt door de lens van het traditionele onderwijs, denk je misschien aanvankelijk: Wat gebeurt hier in vredesnaam?

Een mooie anekdote kwam van Agoriaans leraar/coach Goosje D.. Ooit ging ze eens met een inspecteur samen zitten om te duiden wat hij eigenlijk allemaal zag. Ze zag namelijk aan zijn gezicht dat hij geen chocola kon maken van de chaos die zich voor zijn ogen afspeelde. Het vereist het loslaten van je eigen vooroordelen om te begrijpen dat je ook anders kunt kijken naar de kwaliteit van onderwijs. Complex, maar broodnodig.

Wat je er ook van vindt, ga het zelf beleven

Agora roept vaak sterke meningen op. Maar om het écht te begrijpen, moet je het zelf beleven. Een mening is snel gevormd, maar het meemaken is toch echt wat anders. Ik raad iedereen die in het onderwijs werkt aan om eens langs te gaan en deze andere/unieke kijk op onderwijs zelf eens te ervaren. Ze staan te popelen om het je te laten zien.

"Is het voor iedereen?" vroeg ik de schoolleider uiteindelijk, doelend op zowel de leerlingen als de leraren. Het bleek de meest gestelde vraag, en het antwoord was verrassend. Voor alle leerlingen? Ja, absoluut - ze vinden hier hun plek, ontdekken hun eigen weg, en groeien in hun tempo. Maar voor alle leraren? Misschien niet. Dit onderwijs vraagt om flexibiliteit, durf, kwetsbaarheid, en een open blik om elke dag opnieuw het pad te verkennen. Het past bij leraren die zelf ook nieuwsgierig zijn, die het prachtige risico van het onderwijs omarmen. Voor iedereen? Voor de leerlingen, ja. Voor de leraren? Ik denk het niet.

Dank voor het lezen! En dank aan Buurtcollege Agora Maas en Peel voor de vrijheid die ik kreeg om vragen te stellen!

• Voor wie geïnteresseerd is in de effecten van Agora-onderwijs en wat leerlingen na Agora gaan doen, bekijk dit overzicht van onderzoek.

Barend Last