Vrijdagavond 18 augustus 2023 verzorgde André Aleman een lezing in het kader van het Studium Generale op het festival Noorderzon in het Noorderplantsoen in Groningen. Was zeer leerzaam. Ook weer wat geleerd voor het onderwijs.

Hoogleraar neuro-psychiatrie André Aleman uit Groningen nam het aanwezige Noorderzon publiek mee naar de wonderlijke wereld van het brein. Hij opende de lezing met een knipoog naar zijn collega Erik Scherder: ‘hebben jullie er zin in?’. De eerste lauwe reactie werd bij de tweede oproep beantwoord met door een luide ‘ja’. Aleman hoeft verder niets over te nemen van Scherder. Hij is een enthousiaste spreker, met veel kennis, die hij graag voor een breed publiek toegankelijk maakt.

In zijn nieuwste boek Wie is hier nou verward? behandeld hij mythes over het brein. De mythes waren ook het onderwerp van de lezing. Mij troffen vooral een aantal.

Kunnen kinderen sneller een taal leren dan ouderen? Nee, eigenlijk niet. Er is een licht verband tussen leeftijd en tweede taal, maar de verschillen zijn niet zo zeer terug te vinden in de hersenen, maar in de omstandigheden van het leren. Bij jongeren wordt vaak veel meer tijd genomen om een tweede taal aan te leren. En jongeren laten zich makkelijker corrigeren dan ouderen. Maar als de omstandigheden hetzelfde zijn, dan kan een oudere net zo snel een taal aanleren als een jongere. Dat is interessant voor het onderwijs. Waarom zijn Duits en Frans verplichte vakken op de middelbare school als er geen bewijs is voor het belang van een soort basis voor het leren van een taal? Kiest een leerling zelf voor Frans, dan zullen de omstandigheden voor het aanleren van de taal beter zijn en het effect groter. Misschien nuttig om leerlingen de keuze te laten maken voor een tweede en/of derde taal, maar de verplichting afschaffen. Heb je genoeg aan Nederlands en Engels dan kun je beter in je middelbare schooltijd je tijd beter niet verdoen met andere talen, als je er toch niets mee wilt doen. Moet je voor je werk op latere leeftijd toch Frans leren, dan kan dat dus ook prima op latere leeftijd.

Eerst dachten we dat de hersenen aangesproken worden en werken in gebieden. Dat is niet zo. Het gaat om netwerken. Leren leidt tot ‘memory consolidation’ en dat levert sterkere verbindingen op. Die netwerken bestaan uit ontelbare verbindingen. Zou hier een reden in gevonden kunnen worden om op school leerstof niet aan te bieden in afgebakende vakken, maar meer op vakoverstijgende samenhangende leergebieden?

We houden ervan om mensen in types in te delen. Het liefst in zo min voor de overzichtelijkheid. Dat vindt Aleman niet zo’n goed idee. Beschrijvingen van mensen kan beter aan de hand van een scoringsschema met het liefst wat meer kenmerken. Zo zie je  dat er veel meer kanten aan een mens zitten. Voor Harry Potter en Voldemort (uit de Harry Potter boeken en films) toonde hij zo’n schema met kenmerken als vijandigheid, vreesachtigheid, vriendelijkheid, zorgzaamheid en hartelijkheid. Dat leverde veel overeenkomsten op en natuurlijk ook een aantal significante verschillen. Het levert een meer genuanceerd beeld op. Minder zwart-wit.

Is veel gamen slecht voor jongeren? Ja, als het leidt tot slaapgebrek, gestoorde sociale verhoudingen en uiteindelijk tot verslaving. Maar het is erg goed voor snelheid in z’n algemeenheid en reactiesnelheid in het bijzonder. Toch handig, bijvoorbeeld in het verkeer. 

Volgens Aleman hebben aandoeningen als ADHD toch ook biologische kanten. Het is misschien voor een groot deel gewoon druk, dwars en dromerig gedrag, maar Aleman noemde uitkomsten van onderzoek, waarbij een kind met een ADHD diagnose bepaalde signalen bij het maken van een fout niet opmerkt. Met medicijngebruik werden die signalen wel opgemerkt.

Er zijn geen grote verschillen te vinden in het brein tussen mannen en vrouwen. Vrouwen zijn wel beter in herkenning van emoties.

Als je een hit wilt scoren is breinonderzoek nuttig. Uit allerlei breintesten is op te maken wat mensen mooi vinden op muziekgebied en waar ze wel of niet op aanslaan. Als je dat slim combineert kan de wereldhit niet uitblijven. Zouden de makers van Tattoo van Loreen (winnares Songfestival 2023) gebruik hebben gemaakt van deze technieken? Hoe het ook zij, de voorspellende waarde van breinonderzoek is erg nuttig voor marketing.

Aleman noemde mindfulness onomwonden als zeer zinvol. Het is geen overwaaiende hype, maar een zinvolle training van het brein. Het kan je helpen bij het tegengaan van in je default mode te komen. Dat is het standaard denkwerk als je niks doet. Dat kan je ook op allerlei vervelende gedachten brengen. Mindfulness helpt bij controle te krijgen op vervelende gedachten. Mindfulness helpt bij emotie regulering. Training van de ademhaling en bewuster in het moment komen. Erg interessant voor sporters op spannende momenten, maar ook zinvol voor leerlingen op school tegen prestatiedrang en toetsstress. Voor het krijgen van inspiratie is het soms trouwens weer interessant om je over te geven aan je default mode. Dat kan mooie, verrassende gedachten opleveren. 

Goed om te weten is dat de overgrote meerderheid van verwarde mensen niet gevaarlijk is. Als in de media weer een geval wordt verslagen van een verward persoon, die een misdrijf heeft gepleegd, worden argeloze kijkers weer beïnvloed met de gedachte van de combinatie verward en gevaarlijk. Aleman rekende voor dat slechts 0,11% van het aantal mensen met psychoses voor grote problemen zorgen. 

Tot slot de Electro Shock Therapie (ECT). We kennen de barbaarse voorbeelden vanuit het verleden. In menig brein verbonden aan de film One Flew Over the Cuckoo's Nest uit 1975 met Jack Nicholson. De methode is in de loop der jaren sterk verbeterd. Daarom wil Aleman de methode zeker niet in de ban doen. ECT werkt vaak heel goed bij mensen met ernstige depressies. De elektrische schok kan soms ook nieuwe verbindingen leggen in neuronetwerk. Een wat mildere variant de ECT is de magnetische stimulatie.

Michiel Verbeek